آسیب‌های همه‌جانبه از تمرکزبخشی در تهران

شهر تهران در حال انفجار است. اثرات سوء فرهنگی این انفجار جمعیتی نیاز به توضیح ندارد! اثرات ترافیکی و آلودگی آب و هوایی آن هم آشکار است. اما اثرات مخرب این انفجار جمعیتی آن در بازه زمانی طولانی تری خود را نشان می دهد. آن وقت است که جمعیت خالی شده از فرهنگ اسلامی، ناراضی و عصبانی با کوچکترین جرقه ای میان شهروندان تنش ایجاد کند.

رویکرد ثابت دولتها از ابتدای دوره بازسازی جنگ تا کنون، تمرکز بخشی امکانات در کلانشهرها بوده است. از سیاستهای بودجه ای تا سیاستهای معماری جناب کرباسچی (و بعدیها) همه در راستای تقویت امکانات و مشاغل در تهران بوده است. این سیاست در تغییر برنامه زندگی مردم دیگر شهرها هم موثر بوده است. تهران به مرور به مهد مشاغل تبدیل شد و انبوهی از جمعیت شهرهای دیگر به خصوص شهرهای غربی را به سمت خود جذب نمود. تمرکز دانشگاههای بزرگ با چاشنی مشاغل مناسب هم از طرف دیگر جمعیت تحصیلکرده دیگر مناطق را به سمت تهران سوق داد.

البته در دوره احمدی نژاد تلاش شد تا این سیکل باطل کمی اصلاح شود. شعار احمدی نژاد که در عمل کامل محقق نشد، تخصیص بیشتر امکانات به دیگر شهرستانها بود. سفرهای استانی راهکار احمدی نژاد برای حرکت در این زمینه بود. البته اهداف این سفرها به مرور تغییر کرد و هدف اصلی به جایی نرسید.

گرچه احمدی نژاد شعار خوبی در زمینه تمرکز زدایی از پایتخت مطرح کرد. اما طرح انتقال مشاغل و حتی مراکز دولتی به سایر شهرستانها پانگرفت. سیاستهای اقتصادی برخی مهندسان دور و بر دکتر نقش مهمی در خنثی سازی این اهداف داشت؛ مسکن مهر!

اصل نیاز جمعیت جوان کشور به مسکن مورد اجماع است. اما سیاست مسکن مهر یعنی ارائه زمینهای رایگان دولتی در اطراف پایتخت به انبوه سازان (فارغ از دیگر اشتباهات صورت گرفته نظیر خلق اعتبار بانک مسکن) در واقع همان وسعت بخشیدن پرشتاب به تهران است.

هنوز مسکن مهر به اتمام نرسیده است. اما حجم ترافیک صبحگاهی جمعیت پردیس نشین در بزرگراه بابایی بیانگر طلیعه ویرانگر آثار این سیاست است. جمعیت عظیمی که در قالب مسکن مهر در تهران بزرگ ساکن میشوند و هر روز صبح برای کسب روزی راهی خیابانهای پایتخت میشوند.

نقطه ضعف مسئولین عدم توجه به موضوع اصلی است. باید امکانات و در واقع فرصتهای شغلی را از پایتخت منتقل کرد. مردم خود به خود به شهرهای دیگر منتقل میشوند. نیاز به ارائه مشوق مالی برای خروج از پایتخت نیست.

دولت یازدهم هم متاسفانه همان اشتباه نیاکان خود را ادامه می دهد. سیاست دولت یازدهم البته با سرعت بیشتری در جهت بروز تمرکز بیشتر در تهران حرکت میکند. ایجاد خطوط ریلی سریع السیر بین تهران قم و اصفهان (طی مسافت ظرف یک ساعت) باعث می شود که جمعیت ساکن بین شهرهای تهران تا اصفهان گزینه جدیدی برای اشتغال پیدا کنند. صبح برای کار به تهران میآیند و غروب هم برمی گردند. با این روش حتی از خود پایتخت نشین ها نیز زودتر به خانه می رسند! این طرح قرار است برای تسهیل دسترسی دیگر مردم به تهران نیز اجرا شود. طرح چهار خط سازی مسیرهای ریلی نیز در همین چارچوب پیاده سازی خواهد شد.