این برنامه قابلیت اجرا ندارد

حیدر مستخدمین حسینی اقتصاددان و معاون وزیر اقتصاد دولت اصلاحات، در گفتگو با «نسیم» در تشریح ایرادات برنامه راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت اظهار کرد: این برنامه راهبردی بر ساختار صنعت فعلی تکیه کرده است، جدا از این که آیا صنعت فعلی عیوب و یا مزیتی دارد یا خیر و بدون اینکه یک تحلیل و یا آسیب شناسی از وضعیت موجود صنعت ارائه دهد.

وی با ناهمگون دانستن برنامه راهبردی چهارم صنعت، معدن و تجارت بیان کرد: این برنامه راهبردی روی یک هسته شکل گرفته و عدد چینی شده که اهدافی مثل چشم انداز، سیاست و خط مشی آن دچار ایرادات جدی بوده و برای مجریان که همان بخش خصوصی باشند، پذیرفتنی نیست و بسیار ناهمگون است.

وزارت صنعت در این برنامه تنها عدد چینی انجام داده است!

مستخدمین حسینی تصریح کرد: این برنامه از یک پیوستار مشخصی تبیعت نمی کند و تنها عدد چینی شده، همچنین اهداف کمی که روی آن لحاظ شده، نشان می دهد وزارت صنعت وضعیت فعلی صنعت کشور را پذیرفته و اهداف راهبردی را روی همین وضعیت سوار کرده و بعد به طور مثال آورده که در اهداف صنعتی ما باید از این نقطه A  به نقطه B برسیم.

وی بر همین اساس عنوان کرد: برنامه راهبردی چهارم وزارت صنعت تنها گفته که ما باید تعداد تولیدات فعلی خود را افزایش دهیم، اما در آن توضیح داده نشده که ساز و کار این افزایش تولید باید چه باشد.

وقتی جزئیات برنامه ششم مشخص نیست، برنامه راهبردی چگونه نوشته شده است؟

معاون وزیر اسبق اقتصاد با تاکید بر بی‌توجهی برنامه راهبردی وزارت صنعت به برنامه های کلان توسعه کشور به نسیم بیان کرد: برنامه راهبردی تنها به تولید محصول تکیه کرده، در حالی که باید زیر مجموعه اهداف کلان کشور محور باشد و در آن راستا حرکت کند تا بتواند به اهداف کلی برنامه پنجم و بعدا برنامه ششم را دنبال کند.

مستخدمین حسینی خاطرنشان کرد: سند راهبردی باید در زیر مجموعه برنامه ششم قرار گیرد، در صورتی که هنوز برنامه ششم داده نشده است، بنابراین اهداف و برنامه های راهبردی صنعت کشور در این برنامه در خلا شکل گرفته است!

وی با انتقاد از نگارش این برنامه برای شرایط پسا تحریم عنوان کرد: در انتهای این برنامه راهبردی قید می شود "به این صورت که اگر قرار است این برنامه اجرا شود، باید تعاملات بین المللی بهبود پیدا کند و یا فضای بین المللی تغییر پیدا کند و در بخش منابع باید توقعات وزارت صنعت برآورده شود،" این در شرایطی است که هنوز مشخص نیست که تحریمها برداشته می شود یا خیر.

دخالت وزارت صنعت در امور خارج از وظیفه خود در سند راهبردی

معاون وزیر اسبق اقتصاد با بیان این مطلب که "وزارت صنعت در نگارش این برنامه در دستگاههای دیگر هم دخالت کرده" به نسیم گفت: در این برنامه در خصوص نظام حاکمیتی دستمزد، به این نکته اشاره شده که باید مبتنی بر کار اثر بخش باشد، در حالی که ورود به این مسئله اصلا جز وظایف وزارت صنعت نیست، کما اینکه بحث درست هم باشد، ولی با چنین رویکردی وزارت صنعت خود را متولی یک برنامه کلان دانسته است، همچنین در جای دیگری به این نکته اشاره شده که حاکمیت نظام حقوقی باید کارآمد شود، در صورتی که آن نظام در قوه دیگری تدارک دیده می شود و در ایران قوه قضاییه و مجریه از یکدیگر مستقل هستند.

مستخدمین حسینی برنامه راهبردی وزارت صنعت را جزیره ای توصیف و تصریح کرد: راهبردهای بخشی مثل صنعت باید در ارتباط با راهبردهای کلان تنظیم شود تا مفهوم پیدا کند، ولی در حال حاضر راهبردی که وزارت صنعت به صورت بخشی تهیه کرده است، تبدیل به یک راهبرد جزیره ای خواهد شد و در یک جزیره ای جدا از جزیره های کشور فعالیت خواهد کرد، بنابراین به نظر می رسد اجرایی و عملیاتی ندارد چون منطبق بر واقعیتها نیست.

نگاه قانون اساسی به اقتصاد در برنامه راهبردی وزارت صنعت نادیده گرفته شده است

وی با اشاره به نادیده گرفتن دیدگاه اقتصادی قانون اساسی در برنامه راهبردی وزارت صنعت عنوان کرد: قانون اساسی سه بخش را برای اقتصاد مشخص می کند، دولتی، خصوصی و تعاونی، در این برنامه راهبردی تکلیف دولت حداقل در کلمات روشن شده است، به این صورت که دولت سیاستهای کلان را مطرح می کند و از بخش خصوصی حمایت می کند، بخش خصوصی هم اجباری برای اجرای این سیاستها ندارد، اما نوع حمایت دولت  از بخش خصوصی در این برنامه مشخص نیست.

معاون وزیر اسبق اقتصاد افزود: سهم تعاون هم از بخش صنعت در این برنامه مشخص نشده، در حالی که در برنامه های کلان اقتصاد کشور آمده است که تعاون 15 درصد از اقتصاد کشور سهم دارد که این سهم به بخش صنعت هم مربوط می شود.

مستخدمین حسینی گفت: المانهایی که مربوط به حوزه بخش تعاون می شود، باید در برنامه های راهبردی همه وزارتخانه به خصوص این وزارتخانه دیده شود، ولی در این برنامه هیچ صحبتی از نقش تعاون در صنعت، معدن و تجارت به میان نیامده است.

اتاق فکر نگارش این برنامه تنها محدود به وزارت صنعت شده است

 وی با بیان این مطلب که "اتاق فکر نگارش این برنامه تنها محدود به وزارت صنعت شده است" به نسیم گفت: خلا دیگر این برنامه بخش نظام تصمیم سازی و نظام تصمیم گیری در حوزه استراتژی برنامه است که نامشخص است، منظور از نظامهای تصمیم سازی و تصمیم گیری اتاق‌های فکری است که منجر به نگارش این برنامه راهبردی شده است، که تا آنجایی که اطلاع دارم پشت درهای بسته بوده و در مجموعه وزارتخانه شکل گرفته و خیلی از فعالان بخش خصوصی از آن بی خبر هستند.

معاون وزیر اسبق اقتصاد بیان کرد: در این برنامه راهبردی دقیقا مشخص نیست که دست اندرکاران حوزه صنعت، معدن و تجارت در نگارش برنامه چقدر سهیم بودند، اتاق های بازرگانی چقدر سهم داشتند، بخشهای خصوصی نه الزاما اتاق بازرگانی بلکه بسیاری از واحدها هستند که ارتباطی هم با اتاق ندارند، ولی به هر حال در اقتصاد نقش دارند، چقدر در نگارش این برنامه نقش داشته اند، من وقتی با دو سه تا از این بزرگان این بخشها صحبت کردم از نگارش این برنامه اظهار بی خبری کردند.

مستخدمین حسینی تاکید کرد: در این برنامه گفته شده که باید در تصمیم گیری از برآیند دولتی خارج شویم و بخش خصوصی همه کاره حوزه های صنعت، معدن و تجارت ما باشد، اما جایگاه تصمیم سازی و تصمیم گیری نظامهای بخش خصوصی باید کاملا نامشخص است، من هیچ جا ندیدم که وظیفه ای به بخش خصوصی داده شود و یا گفته شود اگر دولت این برنامه را داده، حالا مجریانش که باید بخش خصوصی باشند چه نقشی را در صنعت کشور بر عهده خواهند داشت.

وی بیان کرد: در این برنامه همیشه همه چیز در اختیار دولت است، دولت درباره یک بخش مهم صنعتی صحبت کرده ولی در اینجا بخش خصوصی غایب مهمی است، بنابراین در میان همه برنامه های راهبردی من این برنامه را به عنوان یک برنامه راهبردی جزیره ای دیدم که مجزا از ساختار اقتصاد ارائه شده است.

تکنولوژی صنعتی مورد نظر این برنامه مشخص نیست

معاون وزیر اسبق اقتصاد به تشریح نقش تکنولوژی در صنایع دنیا پرداخت و به نسیم گفت: ما در حوزه صنعت سه سطح تکنولوژی را تعریف می کنیم، یکی "های‌تک" یعنی تکنولوژی های بالا و برتر که سرمایه بر هستند و کاربری آنها خیلی پایین است، دوم تکنولوژی میدل و یا میانه است که در اینجا بین سرمایه و نیروی کار یک تناسبی دیده می شود و سطح سوم سطوح تکنولوژی که در این نوع از تکنولوژی ما می بینم نیروی کار زیاد است و سرمایه کم است، حال سوال اینجاست که برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت بر مبنای کدام سطح از تکنولوژی سیاست گذاری شده است؟

مستخدمین حسینی خاطرنشان کرد: درست است که در جایی از این برنامه قید شده که ما براساس ساختار ارزشهای افزوده، ساختار اشتغال و  ارزش صادرات صنعتی برنامه نوشتیم، ولی هیچ تبیینی در برنامه واقع نشده است، یعنی این واژه ها در خلا و جزیره، به برنامه راهبردی اضافه شده است.

اطلاعات و داده های داخلی در این برنامه مورد غفلت واقع شده است

وی بی توجهی به داده های داخلی را نقطه ضعف دیگر این برنامه قلمداد و بیان کرد: اطلاعاتی که برای این برنامه گرفته شده از سطوح اطلاعات بین المللی است، یعنی از بانک جهانی گرفته شده،  من مخالف این نیستم که از آمار و اطلاعات بانک جهانی و دیگر مراکز جهانی استفاده شود، اما باید به داده های خودمان هم توجه کنیم.

معاون وزیر اسبق اقتصاد افزود: در این راهبرد در فضای کسب و کار جایگاه ایران را بیان کرده، در بحث رقابت پذیری جهانی جایگاه ایران را بیان کرده، همچنین در بحث رقابت پذیری منطقه ای جایگاه ایران را تشریح کرده و  بحث شاخصهای رونق اقتصادی، آزادی اقتصادی و توسعه انسانی را بیان کرده در اینها از آمارهای بین المللی استفاده کرده و براساس آنها برای بخشهای مختلف هدف کمی مشخص کرده اما می بینم که این داده ها هیچ ارتباط سازمان یافته ای با اهداف که ترسیم شده برنامه ندارند.

مستخدمین حسینی خاطرنشان کرد:  درست است که واژگان مزیت نسبی که در اقتصاد خیلی کاربرد دارد و در این برنامه هم به کار برده شده ولی اصلا معلوم نیست که منظور از مزیت نسبی یعنی چه؟ یک جا فقط تعریف کرده که منظور ما دانش و بهره وری است، یعنی وضع دانش ما در حوزه صنعت به جایی رسیده که در صنعت مزیت نسبی داشته باشیم؟ این که یک سوال است که من در پاسخ دادن مثبت به آن تردید دارم.

بهره وری سهمی در سند راهبردی وزارت صنعت ندارد

وی با اشاره به جایگاه ضعیف بهره وی در برنامه راهبردی وزارت صنعت تصریح کرد: در برنامه چهارم توسعه، رشد اقتصادی 8 درصد در نظر گرفته شده که  از این 8 درصد قرار بود که 2.5 درصد آن ناشی از بهره وری باشد، یعنی از امکانات موجود به خوبی استفاده کنیم و 5.5 درصد دیگر ناشی از این باشد که تولید ناخالص داخلی رشد پیدا کند، با این وجود سهم بهره وری در این برنامه اصلا محقق نشد، چون ما قائل به این نیستیم که از امکانات و ظرفیتهای موجود استفاده کنیم و همه نگاههای ما به این است که دوباره یک سری امکانات و ماشین آلات بیاوریم و وام بگیریم و بعد مثل الان که صنعتهای مختلف و ماشین آلات مختلف را ایجاد کردیم و مشکلات زیادی هم داریم، به همین وضعیت ادامه دهیم.

معاون وزیر اسبق اقتصاد بیان کرد: در حال حاضر وضعیت صنعت ما به گونه ای است که متوسط 35 درصد آن فعال است  و به عبارتی 65 درصد صنعت ما پرت است و ما از منابعی که در اختیار داریم، استفاده نمی کنیم، در اینجا اگر بازهم به برنامه نگاه می کنیم می بینیم که در جهت ارتقای بهره وری صحبتی نشده است، یعنی گفته نشده است که این جای تاسف دارد.

مستخدمین حسینی با بیان مثالی در این زمینه گفت: مثلا نیروی کار و انرژی در کشور ارزان است، اینها مزیتهای نسبی است که ما در اقتصاد داریم ولی اینجا می بینم، که هیچ صحبتی از اینها نشده، بنابراین اگر بخواهم این بخش را هم جمع بندی کنیم، باید بگوییم مزیت نسبی به شکل روشن و شفاف در برنامه راهبردی مشخص نشده است.

این برنامه طوری نوشته شده که انگار کشورهای دیگر قرار است بایستند تا ما به آنها برسیم!

وی با بیان این مطلب که " تضمینی برای اجرای این برنامه وجود ندارد " به نسیم گفت:  فرض کنید این برنامه اجرا شد، چه تضمینی وجود دارد که شاخص های ما بهبود پیدا کند؟ این برنامه طوری نوشته شده که انگار کشورهای دیگر قرار است بایستند تا ما به آنها برسیم! مشکلاتی که ما در اقتصاد داشتیم در وهله اول در بحث مدیریت بود و بعد در بحث ترحیمها، که کشورهای دیگر این مشکلات را نداشتند و دست آنها برای استفاده از تکنولوژی های کارآمدتر و ارتباطات بین المللی برای صادرات بازتر بود.  وقتی ما براساس شاخصهای بین المللی برنامه راهبردی خود را تنظیم کردیم نگفتیم که قرار است چگونه به این کشورها برسیم زیرا آنها که نمی ایستند تا ما به آنها برسیم.

مستخدمین حسینی خاطرنشان کرد: وزارت صنعت معدن و تجارت به جای همه وزارتخانه ها در برنامه راهبردی خود تصمیم گرفته است، در صورتی که باید پرسید راهبرد کلان اقتصاد کشور چیست؟ اولین پاسخی که نویسندگان این برنامه باید به ما بدهند این است که آیا کشور می خواهد صنعتی شود؟ آیا استراتژی اصلی کشور کشاورزی است و یا می خواهد معدن را محور اصلی برنامه های خود قرار دهد و بعد صنایع تبدیلی این بخش را عرضه کند؟آیا برنامه اصلی کشور خدمات است؟ خدمات به صورت عام و مثل نقشی که دبی برای کشور امارات ایفا می کند؟ قرار است به چه شکل به خدمات نگاه کنیم؟ هیچ چیز در این زمینه ها در این برنامه مشخص نیست.

وی افزود:  مثلا بحرین محور اصلی خود را خدمات بانکی قرار داده است و به دنبال این است که در منطقه در ارائه خدمات بانکی حرف اول را بزند. همه بانکهای مهم دنیا را در کشور خود جمع کرده است و نطفه برنامه نظام بانکی بین المللی را می خواهد در کشور خود بکارد، دبی روی تجارت تمرکز کرده و روی این که مرکز کالا شود و کالاها از آنجا به کشورهای دیگر برود، ما کجای این جدول هستیم؟ با مطالعه این برنامه نمی توان دریافت که پایه اقتصاد کشور می خواهد کشاورزی باشد؟ خدمات باشد؟ بازرگانی باشد؟ حتی با وجود اینکه اسم این وزارتخانه صنعت معدن و تجارت است، جدی به موضوع بازرگانی هم نگاه نشده است.

برنامه‌ها برای دستیابی به صادرات در این سند شفاف نیست

مستخدمین حسینی به عقب افتاده بودن صنعت کشور از تکنولوژی اشاره و بیان کرد: صنعت ما از نظر تکنولوژی عقب مانده است یعنی در واقع زیر متوسط است وقتی شما عنوان می کنید که می خواهم در این بخش ها صادرات داشته باشم با چه عنوانی می خواهید صادرات داشته باشید؟ از همین الان هم می توان ترسیم کرد که برنامه راهبردی شما موفق نیست.

وی با بیان مثالی به عدم قدرت رقابت پذیری صنایع کشور پرداخت و گفت:  امروز یکی از کشورهای فقیر منطقه همسایه خودمان افغانستان است ولی اکثر جوانان این کشور از تلفنهای همراهی استفاده می کنند که در دست جوانان کشور ما و یا اروپا و امریکا هم وجود دارد، این نشان می دهد مردم در هر سطحی از درآمد هم که باشند، دوست دارند، محصولی داشته باشند که خدمات بیشتری را ارائه می کند. سوال من از مسئولان وزارت صنعت این است که حالا شما با این تکنولوژی که در حال حاضر دارید و حتما نیاز به بازسازی هم دارید، اگر بخواهید محصولاتتان قابلیت رقابت داشته باشد چگونه عمل خواهید کرد؟

حمایت چندین دهه ای ما از صنعت خودرو چه سودی داشت که باز هم قرار است ادامه پید ا کند؟

معاون وزیر اسبق اقتصاد به مشکلات صنعت خودرو اشاره و بیان کرد: چندین دهه است که از صنعت خودرو در کشور حمایت می کنیم، آن قدر حمایت می کنیم که وزیر محترم، تحریم کنندگان صنعت خودرو را ضد انقلاب می نامد، در حال حاضر به مصرف کننده می گوییم که این خودرو خوب است و این را بخرید، بدون اینکه خودروسازان خدمات پس از فروش دهند و یا مسئولیت پذیر باشند، این همه خودرو در جاهای مختلف آتش گرفت و کسی صدایش هم در نیامد، نه مدیرعامل، نه هیات مدیره و نه وزیر صنعت، مسئولیت را گردن نگرفتند. آیا دنیا در صنعت خودرو این گونه رقابت می کند؟

مستخدمین حسینی تصریح کرد: در صنعت لوازم خانگی ما چه مزیتی می توانیم داشته باشیم حداقل نسبت به کره و چین، یا در زمینه نساجی در چه وضعیتی هستیم؟ بحث این است که در شرایط فعلی کشور ما باید سطح تکنولوژی را مشخص کنیم، زیرا سطح تکنولوژی به ما نشان می دهد که ما چقدر به نیروی کار و سرمایه توجه می کنیم.

حمایت از صنایع کوچک جسارت می خواهد که در این برنامه دیده نمی شود

وی به عدم وجود جایگاه برای صنایع کوچک در برنامه اشاره و عنوان کرد: صنعت کوچک ما سرمایه کوچکی می خواهد منتها ما نتوانستیم این حلقه های زنجیره را به هم وصل کنیم، من یک زمانی معاون وزیر تعاون بودم و در این وزارتخانه به دنبال این بودیم که مثلا خودروسازی را در این قالب شکل دهیم، هر کدام از این تعاونی ها یکی بخش از خودرو را تولید کنند و در واقع خودروساز در کارخانه قطعات مونتاژ کند.

معاون وزیر اسبق اقتصاد خاطرنشان کرد: دلیلی ندارد که یک مجموعه بزرگی به نام ایران خودرو با سرمایه ای عظیم و یک تکنولوژی عظیم بیاوریم و بعد بازهم نسبت به دنیا عقب بیفتیم، جسارت نکردیم که از صنایع کوچک حمایت کنیم چون این حمایتها جسارت می خواهد و در این سند هم این جسارت وجود ندارد.

از صنایع کوچک فاصله گرفتیم، در حالی که صنایع بزرگ در دنیای امروز دیگر جواب نمی دهند

مستخدمین حسینی گفت: امروز در صنعت هواپیماسازی می گویند چین و آمریکا و فرانسه و آلمان این هواپیما را ساختند، اما وقتی دقیق بررسی می کنیم، می بینم که هر کدام از قطعات هواپیما را یک کشور می سازد، بعد اینها را به هم وصل می کنند، اما متاسفانه ما هنوز چنین چیزی را در کشور به کار نگرفتیم، ما از صنایع کوچک فاصله گرفته ایم در حالی صنایع بزرگ دیگر جواب نمی دهند.

برنامه راهبردی کاری  مشکل اشتغال را حل نمی کند

وی به عدم وجود نقش مردم در صنایع منتخب مورد نظر وزارت صنعت اشاره و به نسیم عنوان کرد: صنعتی مثل خودرو به سرمایه بسیار بالایی نیاز دارد و مردم نمی توانند درآن ورود کنند، ولی اگر حلقه زنجیره ایجاد کنیم و صنایع کوچک در مسیر صنایع بزرگ قرار می گیرند و صنایعی از این دست مانند پتروشیمی به عنوان پیوست صنایع بزرگ قرار می گیرند و مثلا خودروسازی فقط یک مونتاژ کننده نهایی باشد، صنعت ما رشد می کند، این نشان می دهد که برنامه راهبردی هدف اشتغالی که ما در اقتصاد به دنبال آن هستیم را محقق نمی کند.

بازرگانی در این برنامه مورد ظلم واقع شده است

وی رویکرد برنامه راهبردی در حوزه بازرگانی را مورد انتقاد قرار داد و به نسیم گفت: در بخش بازرگانی گفته شده که این برنامه در شرایط پسا تحریم و ایجاد روابط بین المللی قابل اجرا است، ولی قبلا هم دلسوزان هشدار داده بودند که برنامه ششم در شرایط پسا تحریم نوشته نشود که این توصیه باید در برنامه راهبردی هم دیده می شد که متاسفانه دیده نشده است و توجهی به بخش واردات و صادرات و اهداف این بخشها در این برنامه نشده است.

معاون وزیر اسبق اقتصاد خاطرنشان کرد: همچنین صنعتگرانی که نام صنعتشان در برنامه راهبردی نیامده از وزارت صنعت گله مند هستند و می گویند ما باید تعطیل کنیم، چرا که اسم صنعت ما در برنامه راهبردی وزارت صنعت نیست، بنابراین این نوع پرداختن به صنایع در برنامه راهبردی هم از نقاط منفی این برنامه است.

مستخدمین حسینی تاکید کرد: در موضوع تعرفه ها در برنامه راهبردی اشاره به حمایت از تولید داخلی شده که این حمایت هم بسیار ضعیف است و فایده ای ندارد.  

وی خاطرنشان کرد: به هر حال باید از وزارت صنعت معدن و تجارت تشکر کرد که در این دولت در ارائه برنامه پیشگام بود، جدا از این که این برنامه ها تحقق پذیر هستند و یا با امکانات و شرایط ما تطبیق دارد. یا اینکه این برنامه شعاعش را از کجا دریافت کرده و منشا اطلاعات این داده ها کجا بوده است.