زنان«بد سرپرست» و معادله مجهول سرپرستی
درست در مقابل ساختمان مرکزی کمیته امداد و در پناه یکی از ادارات این شهرستان مرضیه یکی از بانوانی که در زمره زنان بد سرپرست لقب گرفته است با فروش مقداری «زیره سیاه» نقشی مردانه بر کف سنگفرش خیابان بازی می‌کند.
این زن بد سرپرست که سنی کمتر از سی‌وپنج سال دارد به همراه کودک یک‌ساله و دختر ۱۰ ساله خود در مقابل ساختمان ۱۰ طبقه کمیته امداد بساط می‌کند تا با این کار از این دو فرزند و همسری که اعتیاد به مواد مخدر دارد حمایت کند.
وی توقع چندانی از همسرش باوجوداینکه مدت‌ها بودنش را درزندان تحمل کرده و با اعتیادش ساخته است ندارد و از همین رو می‌گوید: «من و بچه‌هایم را کتک نزند از او خرجی نمی‌خواهم».
مرضیه معتقد است درزمانی که همسرش در زندان بود وضعیت بهتری داشتند چون به همین دلیل از طرف کمیته امداد کمکی ماهیانه برای خانواده در نظر گرفته می‌شد اما حالا که همسرش از زندان آزادشده این کمک‌هزینه قطع‌شده است.
مرضیه بیان می‌کند: به اسم اینکه من سرپرست دارم هیچ حمایتی از خانواده نمی‌شود این در حالی است که همسرم معتاد است و نه‌تنها کمک‌خرج ما نیست بلکه تأمین هزینه مواد مصرفی‌اش نیز سربار خانواده و روی دوش من افتاده است.
مرضیه تنها بازیگر نقش مرد و زن در میانه این خیابان نیست زیرا کمی آن‌طرف‌تر بانوی جوانی با یک ترازو و چند عروسک روی زمین نقشی چون مرضیه بازی می‌کند.
سمیه اسلامی هرازگاهی روزنامه‌ای دست می‌گیرد و جدول حل می‌کند، مشتری چندانی ندارد اما خودش معتقد است این تنها راه پیش رویش برای درآمد و تنظیم دخل‌وخرج خانواده است.
شوهرش چند سالی است به علت تصادف خانه‌نشین شده و حالا این زن صبح‌ها مجبور است در قامت مرد و شب‌ها در قالبی زنانه نقش ایفا کند.
فاصله این زن بااینکه تا کمیته امداد تنها ده‌ها متر است اما می‌گوید: فاصله ما با این نهاد ازنظر قانون بسیار زیاد است.
وی ادامه می‌دهد: برای دریافت کمک به کمیته امداد تاکنون مراجعه داشتم اما به دلیل اینکه شوهرم هنوز در قید حیات است لذا تنها به بانوانی کمک می‌کنند که یا همسر خود را ازدست‌داده باشند و یا مطلقه باشند و من هیچ‌یک از این شرایط را ندارم.
حامیانی که سد راه حمایت هستند
بانوان بد سرپرست مشمول آن دسته از بانوان جامعه می‌شوند که دارای مردانی معتاد، بیکار، ناسازگار و بیمار، خلاف‌کار، ازکارافتاده و یا دربند هستند و به دلیل عدم حضور مؤثر یا نبود همسر یا سرپرست خانواده اداره زندگی و خانواده را عهده‌دار گردیده‌اند.
برخلاف عرف باوجوداینکه همسران آن‌ها باید بار زندگی را بر دوش بکشند اما حالا به دلایل مختلف سربار خانواده شده و حتی وجودشان سد راه دستگاه‌های حمایتی شده است.
هرچند که حبیب‌الله آسوده قائم‌مقام کمیته امداد خراسان رضوی در گفتگو با مهر اظهار می‌کند: حمایت‌هایی مانند پرداخت کمک‌های نقدی، معافیت سربازی پسران خانواده و تأمین جهیزیه و وام و تسهیلات ارزان‌قیمت از اقدامات کمیته امداد برای خانواده‌های بی‌سرپرست است اما به نظر می‌رسد زنان بد سرپرست جایگاهی در این طرح‌های حمایتی نداشته و حضور شوهران آن‌ها با همان وضعیت غیر انفعالی اما سد راه کمک‌های اندک نهادهایی ازجمله کمیته امداد است.
مرضیه که دراین‌بین خود را گواه و دلیل خلاء های قانونی این واقعیت می‌داند می‌گوید: بارها به کمیته امداد مراجعه کردم اما به دلیل اینکه تنها نام شوهر در شناسنامه من درج‌شده مشمول دریافت کمک شناخته نشدم.
کمکی از دستمان برنمی‌آید
برای احقاق حقوق مرضیه ما هم نقشمان را تغییر می‌دهیم تا به‌جای خبرنگاری به‌عنوان وکیل این زن بد سرپرست از بهزیستی استان طلب استمداد کنیم.
در این راستا تلاش برای مصاحبه با تهمینه شکیب مدیرکل بهزیستی بی‌نتیجه می‌ماند لذا با مراجعه به اداره اجتماعی و آسیب‌های بهزیستی مشهد که دفتر بانوان و خانواده زیرمجموعه این اداره محسوب می‌شود پیگیر حقوق مرضیه می‌شویم.
این واحد که بنا به تعریف موجود در پایگاه اطلاع‌رسانی بهزیستی مسئولیت حمایت از افراد نیازمند، خانواده‌های نیازمند، بانوان خودسرپرست و بانوان سرپرست خانوار دارد و مبنای فعالیتش بر حمایت از افراد و خانواده‌هایی است که به علل مختلف اقتصادی، اجتماعی، جسمی و غیره در معرض بحران و وضعیت آشفته و نابسامان قرار دارند اما در عمل پاسخی برای حمایت زنان بد سرپرست ندارد.
در مراجعه به دفتر بانوان و خانواده اداره بهزیستی مشهد شرایط مرضیه را بازگو می‌کنیم تا با روند حمایت از این افراد طبق وظایف تعریف‌شده برای این سازمان کمک بگیریم.
در این راستا پاسخ منفی می‌شنویم و کمک به مرضیه منوط به ارائه طلاق‌نامه، فوت نامه همسر و یا مدرکی قانونی دال بر متواری بودن همسر عنوان می‌شود و لذا برای حل مشکل به واحد پیشگیری ارجاع داده می‌شویم.
خانم دولت‌خواه که به‌عنوان یکی از کارشناسان این واحد با تبسم پاسخگوی ما است بیان می‌کند: باید مرضیه ابتدا شوهرش را برای ترک اعتیاد به یکی از اقامتگاه‌های ترک اعتیاد معرفی کند.
وی می‌گوید: البته تمامی اقامتگاه‌های ترک اعتیاد بهزیستی در قبال خدمات خود هزینه دریافت می‌کنند و اگر فرد معتادی توان پرداخت این هزینه را ندارد باید به نشانی ....و به جناب سرهنگ صادقی مراجعه کند.
ازآنجاکه می‌دانیم همسر مرضیه زمانی را در حبس گذرانده و هنوز اعتیاد دارد و لذا احتمال اینکه حاضر به ترک در اقامتگاه‌ها در این فاصله زمانی کمتر وجود دارد از ایشان می‌پرسیم آیا چاره دیگری برای کمک به این زن وجود دارد؟
ایشان با تأمل پاسخ می‌دهد اگر مرضیه شوهرش را از خانه بیرون کند می‌تواند از بهزیستی کمک دریافت کند.
تعجب از طی کردن چنین مسیری برای برخورداری یک زن بد سرپرست از حمایت دولتی برای مرضیه هم تعجب‌آور است زیرا او با تمام اینکه محبتی از جانب همسر معتادش ندیده است اما بازهم وجود پدر فرزندانش را برای حفظ کانون خانواده لازم می‌داند و معتقد است شکایت از همسرش شرایط زندگی را سخت تر می کند.
وضعیتی بغرنج
ام‌کلثوم موذن یکی از فعالان حقوق کودکان و خانواده که بیش از ۳۰ سال در حوزه کمک به زنان آسیب‌دیده در دادگستری خدمت کرده است در این رابطه به مهر با اشاره به مشکلات حوزه زنان به‌ویژه زنان سرپرست خانوار اظهار می‌کند: متأسفانه وضعیت زنان بد سرپرست بسیار بغرنج است.
وی تصریح کرد: این زنان در قانون بی‌سرپرست محسوب نمی‌شوند هر چند که سرپرست مناسبی هم ندارند و همسران آن‌ها به دلایل مختلف مانند اعتیاد به‌عنوان سرپرست در میان اعضای خانواده حضور ندارند.
وی افزود: این زنان به دلیل اینکه بی‌سرپرست بودن آن‌ها محرز نشده، تحت پوشش هیچ دستگاهی قرار نمی‌گیرند و عملاً وضعیت نامشخص‌تری نسبت به زنان سرپرست خانوار دارند.
وی یادآور شد: بانوان بد سرپرست با مشکلاتی همچون عدم امنیت اجتماعی و آسایش روانی از طرف جامعه، وجود خلأ عاطفی از خانواده و مشکلات اقتصادی و فقدان مهارت‌های شغلی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
وی بر تحمیل آسیب‌های اجتماعی بیشتر به این زنان تأکید کرد و افزود: با توجه به اینکه این زنان تحت حمایت هیچ نهاد و ارگانی نیستند، مسلماً رسیدگی به آن‌ها دشوارتر است و به همین دلیل شاهد آسیب‌های اجتماعی بیشتری در بین این قشر هستیم.
خلاء های قانونی برای حمایت
وی گفت: زنان سرپرست خانوار با توجه به اینکه تحت حمایت هستند و برای آن‌ها قانون وجود دارد به‌راحتی تحت پوشش قرار می‌گیرند، اما خلأهای حمایتی در مورد زنان بد سرپرست کمک‌رسانی به آن‌ها را با مشکل مواجه کرده و این درحالی است که با توجه به شرایط نیازمندی آن‌ها به دریافت خدمات بیشتر است.
وی ادامه داد: وضعیت زنان بد سرپرست از تمام زنان بدتر است زیرا همسرشان حضور فیزیکی دارند ولی کاری نکرده و مشکل‌ساز می‌شوند در حقیقت زنان بد سرپرست مشکلات بسیاری دارند که باید حل شود.
این فعال حقوق خانواده بابیان اینکه باید تکلیف زنان بد سرپرست روشن شود تا به کانون خانواده و امور زندگی سامان دهند، افزود: زنان بد سرپرست نقش دوگانه مادر و پدر را بر عهده دارد و مشکلات این زنان دوچندان است چراکه همسرشان معتاد بوده و کمک‌هزینه‌ای به زندگی نبوده و حتی یارانه نیز توسط مرد گرفته و او خرج اعتیاد خود می‌کند.
وی با اشاره به اینکه اثبات عدم صلاحیت این افراد و اینکه حکم قضایی گرفته شود بسیار سخت است چراکه باید عدم کفالت مرد احراز شود و اعتیاد او را ثابت کنند،گفت: زنان بد سرپرست برای اینکه اعتیاد شوهرشان را به دادگاه اثبات کنند باید مدت‌زمان طولانی را وقت بگذارند در حقیقت مشکل اثبات اعتیاد از مواردی است که به‌وضوح دیده می‌شود چراکه باید از طریق دادگاه اقدام کنند و مشکلات خود را مطرح کرده و با یک پروسه طولانی بتوانند به‌حق خود رسیده و مشکلاتشان رفع شود.
لزوم آسیب‌شناسی
کارگروه تخصصی زنان و خانواده استانداری ازجمله کارگروه‌هایی است که معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار خراسان رضوی در آخرین نشست در ماه گذشته بر لزوم آسیب‌شناسی و احصا مشکلات به‌عنوان برنامه‌های در دستور کار باهدف بهبود عملکردها در آن جلسه تأکید داشت.
سید محسن صادقی در جلسه کارگروه تخصصی زنان و خانواده استان اولویت‌های استان در کارگروه زنان و خانواده را مقابله با آسیب‌های اجتماعی و در رأس آن طلاق، اعتیاد و خشونت عنوان کرد و اظهار داشت: برنامه‌های اجرایی بر این اساس هدف‌گذاری شده است.
وی در این نشست قول داد تا باهدف راستی آزمایی و بررسی کارشناسانه اقدامات صورت گرفته در قالب برنامه خانواده پایدار در استان طی جلسه‌ای در حضور استاندار برگزار و تصمیمات لازم در خصوص ادامه این طرح اتخاذ می‌شود و حال باید دید که این هدف‌گذاری‌ها تا چه میزان می‌تواند نقش حمایتی از زنان بد سرپرست را پر رنگ کند.
