نمایندگان در گفتوگو با «عصر تعادل» با اشاره به انتخاب کمیسیونر‌ها، خواستار شدند:
مجلسی با معیارهای «فنی» و در ترازی «ملی»
تاریخ انتشار
شنبه ۲۹ خرداد ۱۳۹۵ ساعت ۱۷:۲۶
عصر تعادل: مجلس را با کمیسیون‌های متکثرش می‌شناسند نه فقط کرسی ریاست؛ دیده شد که حساسیت‌ها تنها از ناحیه صندلی ریاست نیست، هم‌اکنون حساسیت‌ها بیشتر برای انتخاب اعضای کمیسیون‌ها بالا رفته است.
تکلیف کمیسیون‌های متعددی در مجلس مشخص شده است؛ اما وضعیت سه کمیسیون «اجتماعی»، «حقوقی و قضایی»، «شوراها و امور داخلی مجلس» و «کشاورزی، آب و منابع طبیعی» مشخص نیست. اما مهمترین کمیسیون‌های مجلس هنوز نمایندگان خود را نشناخته و به نظر می‌رسد، کمیسیون‌های مربوطه به تحریری برای محل نزاع جریانات سیاسی تبدیل خواهد شد. نامزدهای ریاست مهمترین کمیسیون مجلس آماده رقابت با یکدیگر شده‌اند. با توجه به چالشی که دولت در یکسال باقیمانده خود با مخالفانش دارد، بدون تردید امنیت و سیاست خارجی مهمترین کمیسیون مجلس دهم است و گروه‌های متکثر سیاسی بر آن چشم دوخته‌اند. تا این لحظه، مصطفی کواکبیان، مجتبی ذوالنور، حشمت‌الله فلاحت‌پیشه و علاءالدین بروجردی اعلام نامزدی کرده‌اند. آن‌چه در مسیر آغاز به کار ۱۳ کمیسیون تخصصی و همچنین کمیسیون اصل ۹۰ مجلس وقفه ایجاد کرده، همین اعتراض‌ها و تبعیض‌هایی است که به‌‌گفته بسیاری از نمایندگان در تعیین اعضای کمیسیون‌ها صورت گرفته است. مجلس دهم منشأ تغییرات پارلمانی در عرصه‌های مختلفی خواهد شد؛ این تغییرات، قلمرو کمیسیون‌ها را نیز در بر می‌گیرد.
اعتراض به تبعیض
انتخاب اعضای کمیسیون‌های تخصصی مجلس با اعتراضات گسترده‌ای روبه‌رو شده است؛ اوج این اعتراض‌ها در تذکر شفاهی زهرا سعیدی، نماینده مبارکه بروز یافت؛ تذکری که با واکنشی بی‌سابقه ازسوی دیگر نمایندگان مجلس روبرو شد و پس از پایان صحبت‌های این نماینده زن، صدای تشویق نمایندگان موجی از امید را در صحن علنی مجلس به راه انداخت اما روز بعد، این بار نوبت به مخالفت با این اعتراض و نیز شیوه بیان آن رسید و نماینده اصولگرای رودسر و املش، دلواپسی خود را از این «کف‌زدن»ها در صحن علنی مجلس ابراز کرد.
تخصص و تحصیلات زیر سایه تجربه
از جمله اعتراضات دامنه‌داری که نسبت به انتخاب اعضای کمیسیون‌ها صورت گرفته است، رعایت نکردن الزامات تخصص و فنی بودن نمایندگان در کمیسیون مربوطه است. در همین خصوص، «کارن خانلری» نماینده اقلیت ارامنه در مجلس دهم در گفتوگو با «عصر تعادل» در پاسخ به این سوال که فرایند انتخاب اعضای کمیسیون‌های تخصصی مجلس را چگونه ارزیابی می‌کنند، گفت: «رای روسای شعب برای انتخاب اعضای کمیسیون‌های تخصصی باید بر اساس تخصص، تجربه و سابقه حضور در کمیسیون مربوطه باشد و در واقع باوجود این‌که آیین‌نامه این مسئله را به روسای شعب واگذار کرده اما تاکید شده که این رای بر اساس سلیقه آن‌ها نباشد و به این معیارهای کیفی و اساسی توجه شود.»
برخی انتخاب‌ها بر پایه تفکر جناحی انجام شده است
عبدالرضا هاشم زایی در گفت وگو با ایرنا با تاکید بر این که انتخاب اعضای کمیسیون‌های تخصصی به صورت جناحی انجام شد، یادآور شد: طبق ماده 42 آیین نامه باید افراد برای حضور در کمیسیون های تخصصی مجلس امتیاز بندی می شدند، ولی این اتفاق نیفتاد و رای گیری انجام شد. وی تاکید کرد: در این رای گیری عدالت رعایت نشد، برای مثال فردی که فوق دکترای انرژی اتمی داشت، نتوانست در کمیسیون انرژی مجلس حضور یابد از این رو این انتخاب ها عادلانه نبود. نماینده مردم تهران در مجلس همچنین گفت: هیات رئیسه مجلس باید در این موضوع تجدید نظر کند زیرا نمایندگانی که سال ها در یک تخصص کار کرده، آمده اند که در مجلس مفید و تاثیرگذار باشند، این گونه نمی توانند در تخصص خاص خود حضور یابند.
در آینده اصلاحات آیین نامه‌ای انجام می‌شود
علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی روز سه شنبه در پاسخ به تذکر نماینده قزوین مبنی بر این که در انتخاب اعضای کمیسیون‌های تخصصی مجلس سلیقه ای عمل شده است، گفته بود: آیین نامه در این خصوص مقداری گردنویسی دارد، البته در هر دوره چنین مشکلی وجود داشته و از آنجا که روسای شعب که منتخبان نمایندگان هستند باید اعضای کمیسیون ها را مشخص کنند و نقش انسان در این زمینه موثر است، ممکن است تشخیص ها متفاوت باشد. رئیس مجلس افزود: در آینده که اصلاحات آیین نامه ای انجام می شود، پیشنهادهای نمایندگان در این خصوص ارائه شود، تا مواد 41 و 42 آیین نامه صریح تر و شفاف شوند.
انتخاب‌ها مشکل دارد
الیاس حضرتی ديگر نماينده تهران نيز با تاکید بر این که نحوه انتخاب برخی نمایندگان در کمیسیون های تخصصی مشکل دارد، گفت: برخی از افراد که از تخصص ها و سوابق بالا و درخشانی برخوردار هستند در کمیسیون مرتبط رای نیاوردند و بر عکس کسانی که هیچ تخصصی نداشتند در آن کمیسیون رای آورده اند. وی اضافه کرد: بر اساس آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، تصمیم برای انتخاب کمیسیون های پر ازدحام، بر عهده روسای شعب و نایب رییس اول گذاشته شده است، افراد آنجا بر اساس تشخیص خود رای می دهند که امکان دارد آن تشخیص اشتباه باشد ولی در هر صورت قانون این اختیار را به آنان داده است. وی اضافه کرد: وقتی می بینیم فرد با سابقه تر، متخصص تر و صاحب نظر تری وجود دارد دلیل ندارد به آقایی که هیچ تجربه و تخصصی ندارد رای دهیم این به انصاف آن فردی باز می گردد که در آنجاست.
مجلس به بلای ملی نبودن و فنی نبودن گرفتار است
ابوذر ندیمی نماینده ادوار در گفتوگو با «عصر تعادل»، مشکلات انتخاب متقاضیان کمیسیون‌های مربوطه را در سه بعد مورد مداقه قرار داد؛ این سه بعد عبارتند از
1 مشخصات مندرج در آیین‌نامه داخلی جهت شرایط تقاضای عضویت
2 انتخاب اعضا بدون ملاحضه شرایط یا بدون توجه به آن
3تراکم تقاضا در کمیسیون‌های خاص.
ندیمی در ادامه در تشریح موارد فوق می‌افزاید: «در این رابطه طبیعتاً راهکاری که صورت می‌گیرد این است که هیأت رئیسه به اتفاق روسای شعب تعیین تکلیف می‌کند. طبیعی است که در این تعیین تکلیف، کلیاتی یا پرسش‌هایی در نظر گرفته می‌شود؛ آن پرسش‌ها و سوابق کلیات مبین مدیریت می‌شود.»
این نماینده مجلس نهم با ذکر مثالی بیان داشت: «فرض کنید در یک کمیسیونی دو نفر تقاضا داده‌اند که یکی وزیر بوده و دیگری کارمند بوده است، یا یکی مدرک تحصیلی‌اش دکترا و دیگری کارشناسی دارد، یکی اساساً رشته مرتبط دارد و دیگری غیرمرتبط، همه اینها می‌تواند معیارهایی برای انتخاب محسوب شود.»
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نهم در مورد نوع انتخاب افراد می‌گوید: «متأسفانه افراد ملاحظات اضافه‌ای دارند؛ برخی فکر می‌کنند چنانچه به کمیسیون صنایع بروند، برای منطقه خود کارخانه راه‌اندازی خواهند کرد، یا کسی که به کمسیون عمران می‌رود فکر می‌کند که برای شهر یا استان خود راه می‌زند، یا اگر به کمسیون بودجه بروند می‌توانند چند ردیف جدید بودجه بگیرند و یا اگر کسی به کمیسیون امنیت برود، فکر می‌کند پروازهای خارجی زیادتری را ترتیب خواهند داد.»
این تحلیلگر مسائل اقتصادی در مورد معیارهای نمایندگان متقاضی در کمیسیون‌های مختلف با توجه به تجربه نمایندگی خود می‌گوید: «معیارهای مد نظر افراد، شخصی، اجتماعی، انتخاباتی و اجرایی است. واقعاً انتخاب کردن کار بسیار سختی است؛ چرا که معیار و ملاحظاتی مانند شغلی، انتخاباتی، ترجیح مصالح محلی بر مصالح ملی و ده‌ها شاخص دیگر می‌تواند به عنوان معیار این افراد در نظر گرفته شود. از این رو در انتخاب موضوع کمیسیون‌ها، مداخلات ممکن است درست نباشد؛ چه از طرف خود فرد و چه از طرف کسانی که در موضوع قضاوت می‌کنند.»
وی در ادامه به کمیسیون بودجه اشاره می‌کند و در مورد چگونگی متقاضی شدن در این کمیسیون می‌گوید: «در کمیسیون بودجه افرادی باید به این کمسیون بیایند که بودجه را فهم کنند؛ از ادوار گذشته تا الان نمایندگانی را می‌شناسم که امکان پاسخگویی به بسیاری از سوالات معمولی در حوزه بودجه را ندارند؛ حتی تفاوت عباراتی چون اعتبار، تخصیص و ... را نیز نمی‌دانند. صرفاً به آن کمیسیون رفته‌اند که در فرصت مناسب لابی داشته باشند.» این نماینده دوره هشتم مجلس، مسائل و مشکلات موجود را در بحث نظارت‌ها نیز قابل تسری می‌داند، و در این مورد اظهار کرد: «من شنیدن زمانی که برای شوراهای فرادست انتخاب می‌شوند، باز همین شرایط وجود دارد که اعضای کمیسیون‌ها از قدرت لابی، رأی، و قدرت منطقه‌ای در داخل مجلس استفاده می‌کنند، اما واقعاً به مجموعه فرادست شورایی کشور می‌آیند، حرفی برای گفتن ندارند؛ حتی بعد از چهار سال عملکرد باز هم تعریف یا دانش درستی از کمیسیون مربوطه ندارند. متأسفانه مجلس به بلای ملی نبودن و فنی نبودن گرفتار است؛ مشکل مجلس در فنی نبودن و ملی نبودن است، در غیر اینصورت انتخاب کمیسیون‌ها راحت می‌شود؛ ولی می‌بینیم که در رابطه با انتخاب‌ها، عموم ملاحظات، ملاحظات مدیریتی، اجرایی، شغلی و پروژ‌های است نه موارد تقنینی و نظارتی. فرد مورد نظری که به کمسیون می‌آید باید صلاحیت قانونگذاری در این مورد و یا صلاحیت نظارت داشته باشد و این به عقبه‌ای برمی‌گردد فردی که در مقام نظارت وارد می‌شود باید کارشناس در امر مربوطه باشد. بنابراین برخی از این اعتراضات بحق است، اما برخی از این انتظارات هم نابحق است.»
وی در پاسخ به این سوال که برای حضور افراد در کمیسیون‌ها براساس ماده 42 آیین نامه داخلی مجلس باید امتیازبندی صورت گیرد، می‌گوید: «امتیازبندی هیچگاه واقعی نیست، ممکن است امتیازبندی در برخی جاها براساس مدرک باشد، اما در یک رشته‌ای ممکن است انواع گرایشات باشد و در آن کمیسیون هم ممکن است انواع گرایشات باشد. برای مثال کمیسیون اقتصادی مجلس شامل گمرک، بازرگانی، تجارت خارجی، بیمه، بانک و گرایش‌های مختلف دیگر است.
تکلیف کمیسیون‌های متعددی در مجلس مشخص شده است؛ اما وضعیت سه کمیسیون «اجتماعی»، «حقوقی و قضایی»، «شوراها و امور داخلی مجلس» و «کشاورزی، آب و منابع طبیعی» مشخص نیست. اما مهمترین کمیسیون‌های مجلس هنوز نمایندگان خود را نشناخته و به نظر می‌رسد، کمیسیون‌های مربوطه به تحریری برای محل نزاع جریانات سیاسی تبدیل خواهد شد. نامزدهای ریاست مهمترین کمیسیون مجلس آماده رقابت با یکدیگر شده‌اند. با توجه به چالشی که دولت در یکسال باقیمانده خود با مخالفانش دارد، بدون تردید امنیت و سیاست خارجی مهمترین کمیسیون مجلس دهم است و گروه‌های متکثر سیاسی بر آن چشم دوخته‌اند. تا این لحظه، مصطفی کواکبیان، مجتبی ذوالنور، حشمت‌الله فلاحت‌پیشه و علاءالدین بروجردی اعلام نامزدی کرده‌اند. آن‌چه در مسیر آغاز به کار ۱۳ کمیسیون تخصصی و همچنین کمیسیون اصل ۹۰ مجلس وقفه ایجاد کرده، همین اعتراض‌ها و تبعیض‌هایی است که به‌‌گفته بسیاری از نمایندگان در تعیین اعضای کمیسیون‌ها صورت گرفته است. مجلس دهم منشأ تغییرات پارلمانی در عرصه‌های مختلفی خواهد شد؛ این تغییرات، قلمرو کمیسیون‌ها را نیز در بر می‌گیرد.
اعتراض به تبعیض
انتخاب اعضای کمیسیون‌های تخصصی مجلس با اعتراضات گسترده‌ای روبه‌رو شده است؛ اوج این اعتراض‌ها در تذکر شفاهی زهرا سعیدی، نماینده مبارکه بروز یافت؛ تذکری که با واکنشی بی‌سابقه ازسوی دیگر نمایندگان مجلس روبرو شد و پس از پایان صحبت‌های این نماینده زن، صدای تشویق نمایندگان موجی از امید را در صحن علنی مجلس به راه انداخت اما روز بعد، این بار نوبت به مخالفت با این اعتراض و نیز شیوه بیان آن رسید و نماینده اصولگرای رودسر و املش، دلواپسی خود را از این «کف‌زدن»ها در صحن علنی مجلس ابراز کرد.
تخصص و تحصیلات زیر سایه تجربه
از جمله اعتراضات دامنه‌داری که نسبت به انتخاب اعضای کمیسیون‌ها صورت گرفته است، رعایت نکردن الزامات تخصص و فنی بودن نمایندگان در کمیسیون مربوطه است. در همین خصوص، «کارن خانلری» نماینده اقلیت ارامنه در مجلس دهم در گفتوگو با «عصر تعادل» در پاسخ به این سوال که فرایند انتخاب اعضای کمیسیون‌های تخصصی مجلس را چگونه ارزیابی می‌کنند، گفت: «رای روسای شعب برای انتخاب اعضای کمیسیون‌های تخصصی باید بر اساس تخصص، تجربه و سابقه حضور در کمیسیون مربوطه باشد و در واقع باوجود این‌که آیین‌نامه این مسئله را به روسای شعب واگذار کرده اما تاکید شده که این رای بر اساس سلیقه آن‌ها نباشد و به این معیارهای کیفی و اساسی توجه شود.»
برخی انتخاب‌ها بر پایه تفکر جناحی انجام شده است
عبدالرضا هاشم زایی در گفت وگو با ایرنا با تاکید بر این که انتخاب اعضای کمیسیون‌های تخصصی به صورت جناحی انجام شد، یادآور شد: طبق ماده 42 آیین نامه باید افراد برای حضور در کمیسیون های تخصصی مجلس امتیاز بندی می شدند، ولی این اتفاق نیفتاد و رای گیری انجام شد. وی تاکید کرد: در این رای گیری عدالت رعایت نشد، برای مثال فردی که فوق دکترای انرژی اتمی داشت، نتوانست در کمیسیون انرژی مجلس حضور یابد از این رو این انتخاب ها عادلانه نبود. نماینده مردم تهران در مجلس همچنین گفت: هیات رئیسه مجلس باید در این موضوع تجدید نظر کند زیرا نمایندگانی که سال ها در یک تخصص کار کرده، آمده اند که در مجلس مفید و تاثیرگذار باشند، این گونه نمی توانند در تخصص خاص خود حضور یابند.
در آینده اصلاحات آیین نامه‌ای انجام می‌شود
علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی روز سه شنبه در پاسخ به تذکر نماینده قزوین مبنی بر این که در انتخاب اعضای کمیسیون‌های تخصصی مجلس سلیقه ای عمل شده است، گفته بود: آیین نامه در این خصوص مقداری گردنویسی دارد، البته در هر دوره چنین مشکلی وجود داشته و از آنجا که روسای شعب که منتخبان نمایندگان هستند باید اعضای کمیسیون ها را مشخص کنند و نقش انسان در این زمینه موثر است، ممکن است تشخیص ها متفاوت باشد. رئیس مجلس افزود: در آینده که اصلاحات آیین نامه ای انجام می شود، پیشنهادهای نمایندگان در این خصوص ارائه شود، تا مواد 41 و 42 آیین نامه صریح تر و شفاف شوند.
انتخاب‌ها مشکل دارد
الیاس حضرتی ديگر نماينده تهران نيز با تاکید بر این که نحوه انتخاب برخی نمایندگان در کمیسیون های تخصصی مشکل دارد، گفت: برخی از افراد که از تخصص ها و سوابق بالا و درخشانی برخوردار هستند در کمیسیون مرتبط رای نیاوردند و بر عکس کسانی که هیچ تخصصی نداشتند در آن کمیسیون رای آورده اند. وی اضافه کرد: بر اساس آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، تصمیم برای انتخاب کمیسیون های پر ازدحام، بر عهده روسای شعب و نایب رییس اول گذاشته شده است، افراد آنجا بر اساس تشخیص خود رای می دهند که امکان دارد آن تشخیص اشتباه باشد ولی در هر صورت قانون این اختیار را به آنان داده است. وی اضافه کرد: وقتی می بینیم فرد با سابقه تر، متخصص تر و صاحب نظر تری وجود دارد دلیل ندارد به آقایی که هیچ تجربه و تخصصی ندارد رای دهیم این به انصاف آن فردی باز می گردد که در آنجاست.
مجلس به بلای ملی نبودن و فنی نبودن گرفتار است
ابوذر ندیمی نماینده ادوار در گفتوگو با «عصر تعادل»، مشکلات انتخاب متقاضیان کمیسیون‌های مربوطه را در سه بعد مورد مداقه قرار داد؛ این سه بعد عبارتند از
1 مشخصات مندرج در آیین‌نامه داخلی جهت شرایط تقاضای عضویت
2 انتخاب اعضا بدون ملاحضه شرایط یا بدون توجه به آن
3تراکم تقاضا در کمیسیون‌های خاص.
ندیمی در ادامه در تشریح موارد فوق می‌افزاید: «در این رابطه طبیعتاً راهکاری که صورت می‌گیرد این است که هیأت رئیسه به اتفاق روسای شعب تعیین تکلیف می‌کند. طبیعی است که در این تعیین تکلیف، کلیاتی یا پرسش‌هایی در نظر گرفته می‌شود؛ آن پرسش‌ها و سوابق کلیات مبین مدیریت می‌شود.»
این نماینده مجلس نهم با ذکر مثالی بیان داشت: «فرض کنید در یک کمیسیونی دو نفر تقاضا داده‌اند که یکی وزیر بوده و دیگری کارمند بوده است، یا یکی مدرک تحصیلی‌اش دکترا و دیگری کارشناسی دارد، یکی اساساً رشته مرتبط دارد و دیگری غیرمرتبط، همه اینها می‌تواند معیارهایی برای انتخاب محسوب شود.»
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نهم در مورد نوع انتخاب افراد می‌گوید: «متأسفانه افراد ملاحظات اضافه‌ای دارند؛ برخی فکر می‌کنند چنانچه به کمیسیون صنایع بروند، برای منطقه خود کارخانه راه‌اندازی خواهند کرد، یا کسی که به کمسیون عمران می‌رود فکر می‌کند که برای شهر یا استان خود راه می‌زند، یا اگر به کمسیون بودجه بروند می‌توانند چند ردیف جدید بودجه بگیرند و یا اگر کسی به کمیسیون امنیت برود، فکر می‌کند پروازهای خارجی زیادتری را ترتیب خواهند داد.»
این تحلیلگر مسائل اقتصادی در مورد معیارهای نمایندگان متقاضی در کمیسیون‌های مختلف با توجه به تجربه نمایندگی خود می‌گوید: «معیارهای مد نظر افراد، شخصی، اجتماعی، انتخاباتی و اجرایی است. واقعاً انتخاب کردن کار بسیار سختی است؛ چرا که معیار و ملاحظاتی مانند شغلی، انتخاباتی، ترجیح مصالح محلی بر مصالح ملی و ده‌ها شاخص دیگر می‌تواند به عنوان معیار این افراد در نظر گرفته شود. از این رو در انتخاب موضوع کمیسیون‌ها، مداخلات ممکن است درست نباشد؛ چه از طرف خود فرد و چه از طرف کسانی که در موضوع قضاوت می‌کنند.»
وی در ادامه به کمیسیون بودجه اشاره می‌کند و در مورد چگونگی متقاضی شدن در این کمیسیون می‌گوید: «در کمیسیون بودجه افرادی باید به این کمسیون بیایند که بودجه را فهم کنند؛ از ادوار گذشته تا الان نمایندگانی را می‌شناسم که امکان پاسخگویی به بسیاری از سوالات معمولی در حوزه بودجه را ندارند؛ حتی تفاوت عباراتی چون اعتبار، تخصیص و ... را نیز نمی‌دانند. صرفاً به آن کمیسیون رفته‌اند که در فرصت مناسب لابی داشته باشند.» این نماینده دوره هشتم مجلس، مسائل و مشکلات موجود را در بحث نظارت‌ها نیز قابل تسری می‌داند، و در این مورد اظهار کرد: «من شنیدن زمانی که برای شوراهای فرادست انتخاب می‌شوند، باز همین شرایط وجود دارد که اعضای کمیسیون‌ها از قدرت لابی، رأی، و قدرت منطقه‌ای در داخل مجلس استفاده می‌کنند، اما واقعاً به مجموعه فرادست شورایی کشور می‌آیند، حرفی برای گفتن ندارند؛ حتی بعد از چهار سال عملکرد باز هم تعریف یا دانش درستی از کمیسیون مربوطه ندارند. متأسفانه مجلس به بلای ملی نبودن و فنی نبودن گرفتار است؛ مشکل مجلس در فنی نبودن و ملی نبودن است، در غیر اینصورت انتخاب کمیسیون‌ها راحت می‌شود؛ ولی می‌بینیم که در رابطه با انتخاب‌ها، عموم ملاحظات، ملاحظات مدیریتی، اجرایی، شغلی و پروژ‌های است نه موارد تقنینی و نظارتی. فرد مورد نظری که به کمسیون می‌آید باید صلاحیت قانونگذاری در این مورد و یا صلاحیت نظارت داشته باشد و این به عقبه‌ای برمی‌گردد فردی که در مقام نظارت وارد می‌شود باید کارشناس در امر مربوطه باشد. بنابراین برخی از این اعتراضات بحق است، اما برخی از این انتظارات هم نابحق است.»
وی در پاسخ به این سوال که برای حضور افراد در کمیسیون‌ها براساس ماده 42 آیین نامه داخلی مجلس باید امتیازبندی صورت گیرد، می‌گوید: «امتیازبندی هیچگاه واقعی نیست، ممکن است امتیازبندی در برخی جاها براساس مدرک باشد، اما در یک رشته‌ای ممکن است انواع گرایشات باشد و در آن کمیسیون هم ممکن است انواع گرایشات باشد. برای مثال کمیسیون اقتصادی مجلس شامل گمرک، بازرگانی، تجارت خارجی، بیمه، بانک و گرایش‌های مختلف دیگر است.
