بی‌ثباتی و آشوب؛ نماد خاورمیانه پساآمریکا
تاریخ انتشار
دوشنبه ۲ دی ۱۳۹۸ ساعت ۱۰:۱۵
به گزارش «عصر تعادل»، ریچارد هاس در یادداشتی نوشت: دولت ترامپ این روزها در حال آموختن این نکته است که ترک خاورمیانه برای ایالات متحده نه فقط آسان نیست، بلکه بسیار پرهزینه و پرخطر خواهد بود. نیاز واقعی ایالات متحده این است که همواره آمادگی نظامی خود را برای استفاده از نیروی نظامی محدود در صورت لزوم حفظ کند و در کنار آن، بتواند از حربه دیپلماسی و تحریم هم استفاده کند.
***
پنجم آگوست 1990، فقط چند روز پس از حمله عراق به رهبری صدام‌حسین به کویت و اشغال این کشور، جورج بوش در اظهارات واضح خود در کاخ سفید به خبرنگاران گفت: «وضعیت این‌گونه نخواهد ماند. این تهاجم به کویت بدون پاسخ نمی‌ماند». طی شش ماه پس از این اظهارات، بوش نشان داد که سر حرف خود می‌ماند. ایالات متحده 500 هزار سرباز روانه خاورمیانه کرد و رهبری ائتلافی بین‌المللی برای آزادسازی کویت را در دست گرفت.سه دهه بعد، رئیس‌جمهوری کاملا متفاوت در ایالات متحده، سیاستی کاملا متفاوت در پیش گرفت. پس از آنکه آمریکا به حمایت از کردهای شمال سوریه، شرکای مهم خود در جنگ با داعش پایان داد، در برابر حملات موشکی و پهپادی به تأسیسات نفتی عربستان که موقتا نیمی از ظرفیت آن را از مدار خارج کرد، سکوت کرد و هیچ اقدامی انجام نداد.این تحولات نشانه ورود خاورمیانه به دوران پساآمریکاست. اگر بخواهیم منصف باشیم، شاید این عبارت «دوران پساآمریکایی» کمی اغراق‌آمیز باشد، چراکه ایالات متحده از منطقه خارج نشده است. در حقیقت واشنگتن برای حفاظت از عربستان در برابر ادعاي حمله ایران و پاسخ مستقیم به آنها، به‌تازگی نیروهای اضافی به منطقه اعزام کرده است. اما این موضوع این حقیقت را کتمان نمی‌کند که واشنگتن تغییراتی اساسی در نقش نیم قرن اخیر خود در خاورمیانه ایجاد کرده و حضور و نقش خود را در منطقه کاهش داده است.
ریشه‌های تمایل به کاهش درگیری در خاورمیانه به دونالد ترامپ محدود نمی‌شود و به دوران ریاست‌جمهوری جورج بوش پسر باز‌می‌گردد. تصمیم بوش برای آغاز تهاجمی به درستی برنامه‌ریزی‌نشده در سال 2003 به عراق، به نقطه عطفی در سیاست خارجی ایالات متحده تبدیل شد.
هزینه‌های بسیار زیاد و دستاوردهای ناچیز این جنگ باعث شد افکار عمومی آمریکا نسبت به حضور و مداخله نظامی ایالات متحده در خاورمیانه موضعی منفی بگیرد و این باعث شد باراک اوباما متأثر از این نارضایتی عمومی و چالش‌هایی که در منطقه ایجاد شده، تصمیم به تبعیت‌نکردن از سیاست‌های پیشین بگیرد. همین امر باعث شد باراك اوباما، رئيس‌جمهوري سابق آمريكا، که استفاده از سلاح شیمیایی در جنگ سوریه را خط قرمز خود عنوان کرده بود، دست به هیچ اقدامي نزند تا واشنگتن بیش از این تاوان تصمیم‌های اشتباه در خاورمیانه را ندهد. اوباما همچنین تصمیم گرفت در مداخله ناتو در لیبی برای سرنگونی معمر قذافی مشارکتی نداشته باشد. با این حال، این اقدام اوباما باعث شد لیبی پس از سقوط حکومت قذافی به کشوری چندپاره و شکست‌خورده تبدیل شود. دونالد ترامپ هم بیزاری خود را از مداخله نظامی آمریکا در خاورمیانه به‌وضوح اعلام و در تصمیم‌های خود هم با هر سیاستی که به تعهد و حضور بیشتر واشنگتن در منطقه بینجامد، مخالفت کرده است. علاوه بر این، افزایش تولید نفت و گاز در داخل آمریکا هم دلیل دیگری بود که باعث شد از جذابیت و اهمیت خاورمیانه برای ایالات متحده کاسته شود. نکته دیگر اینکه تغییر در منابع انرژی و نیز رقابت احیاشده قدرت‌های بزرگ در سال‌های گذشته باعث شد توجه ایالات متحده به اروپا برای مقابله با روسیه و به آسیا برای مقابله با چین بیشتر معطوف شود.
دولت ترامپ تمایل‌نداشتن خود را برای حضور در خاورمیانه نه‌فقط در اظهارات شفاهی، بلکه در عمل نیز نشان داده است. دیگر کمتر می‌توان اثری از نظامیان آمریکایی در مناطق مورد مناقشه و درگیری در خاورمیانه یافت. ترامپ سیاست خود را به گونه‌ای به پیش می‌برد که نظامیان آمریکا را از مناطق پرآشوب منطقه دور کرده است. اما در این میان، موضوعی که بیشتر باعث نگرانی شده، این است که با کم‌رنگ‌شدن حضور نظامی آمریکا، نقش دیپلماسی آمریکا در خاورمیانه نه تنها پررنگ‌تر نشده، بلکه کاهش قابل توجهی یافته است. ترامپ ترجیح می‌دهد توجه چندانی به نقض حقوق بشر در عربستان و مصر نکند و نیز دولت او برای پایان‌دادن به مناقشه اسرائیل و فلسطین هم هیچ اقدام قابل توجهی انجام نمی‌دهد.
این رویکرد باعث شده است بی‌ثباتی و آشوب در منطقه افزایش چشمگیری داشته باشد. خروج ترامپ از توافق هسته‌ای ایران در حالی که تهران کاملا به این توافق متعهد بود و اتخاذ سیاست «حداکثر فشار» بر ایران، یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش بی‌ثباتی و آشوب در منطقه به شمار می‌آید. این بی‌ثباتی به طور قطع، منافع بی‌شمار ایالات متحده را در منطقه با چالش و تهدید روبه‌رو می‌کند و این درسی بزرگ برای دولت ترامپ است.
***
پنجم آگوست 1990، فقط چند روز پس از حمله عراق به رهبری صدام‌حسین به کویت و اشغال این کشور، جورج بوش در اظهارات واضح خود در کاخ سفید به خبرنگاران گفت: «وضعیت این‌گونه نخواهد ماند. این تهاجم به کویت بدون پاسخ نمی‌ماند». طی شش ماه پس از این اظهارات، بوش نشان داد که سر حرف خود می‌ماند. ایالات متحده 500 هزار سرباز روانه خاورمیانه کرد و رهبری ائتلافی بین‌المللی برای آزادسازی کویت را در دست گرفت.سه دهه بعد، رئیس‌جمهوری کاملا متفاوت در ایالات متحده، سیاستی کاملا متفاوت در پیش گرفت. پس از آنکه آمریکا به حمایت از کردهای شمال سوریه، شرکای مهم خود در جنگ با داعش پایان داد، در برابر حملات موشکی و پهپادی به تأسیسات نفتی عربستان که موقتا نیمی از ظرفیت آن را از مدار خارج کرد، سکوت کرد و هیچ اقدامی انجام نداد.این تحولات نشانه ورود خاورمیانه به دوران پساآمریکاست. اگر بخواهیم منصف باشیم، شاید این عبارت «دوران پساآمریکایی» کمی اغراق‌آمیز باشد، چراکه ایالات متحده از منطقه خارج نشده است. در حقیقت واشنگتن برای حفاظت از عربستان در برابر ادعاي حمله ایران و پاسخ مستقیم به آنها، به‌تازگی نیروهای اضافی به منطقه اعزام کرده است. اما این موضوع این حقیقت را کتمان نمی‌کند که واشنگتن تغییراتی اساسی در نقش نیم قرن اخیر خود در خاورمیانه ایجاد کرده و حضور و نقش خود را در منطقه کاهش داده است.
ریشه‌های تمایل به کاهش درگیری در خاورمیانه به دونالد ترامپ محدود نمی‌شود و به دوران ریاست‌جمهوری جورج بوش پسر باز‌می‌گردد. تصمیم بوش برای آغاز تهاجمی به درستی برنامه‌ریزی‌نشده در سال 2003 به عراق، به نقطه عطفی در سیاست خارجی ایالات متحده تبدیل شد.
هزینه‌های بسیار زیاد و دستاوردهای ناچیز این جنگ باعث شد افکار عمومی آمریکا نسبت به حضور و مداخله نظامی ایالات متحده در خاورمیانه موضعی منفی بگیرد و این باعث شد باراک اوباما متأثر از این نارضایتی عمومی و چالش‌هایی که در منطقه ایجاد شده، تصمیم به تبعیت‌نکردن از سیاست‌های پیشین بگیرد. همین امر باعث شد باراك اوباما، رئيس‌جمهوري سابق آمريكا، که استفاده از سلاح شیمیایی در جنگ سوریه را خط قرمز خود عنوان کرده بود، دست به هیچ اقدامي نزند تا واشنگتن بیش از این تاوان تصمیم‌های اشتباه در خاورمیانه را ندهد. اوباما همچنین تصمیم گرفت در مداخله ناتو در لیبی برای سرنگونی معمر قذافی مشارکتی نداشته باشد. با این حال، این اقدام اوباما باعث شد لیبی پس از سقوط حکومت قذافی به کشوری چندپاره و شکست‌خورده تبدیل شود. دونالد ترامپ هم بیزاری خود را از مداخله نظامی آمریکا در خاورمیانه به‌وضوح اعلام و در تصمیم‌های خود هم با هر سیاستی که به تعهد و حضور بیشتر واشنگتن در منطقه بینجامد، مخالفت کرده است. علاوه بر این، افزایش تولید نفت و گاز در داخل آمریکا هم دلیل دیگری بود که باعث شد از جذابیت و اهمیت خاورمیانه برای ایالات متحده کاسته شود. نکته دیگر اینکه تغییر در منابع انرژی و نیز رقابت احیاشده قدرت‌های بزرگ در سال‌های گذشته باعث شد توجه ایالات متحده به اروپا برای مقابله با روسیه و به آسیا برای مقابله با چین بیشتر معطوف شود.
دولت ترامپ تمایل‌نداشتن خود را برای حضور در خاورمیانه نه‌فقط در اظهارات شفاهی، بلکه در عمل نیز نشان داده است. دیگر کمتر می‌توان اثری از نظامیان آمریکایی در مناطق مورد مناقشه و درگیری در خاورمیانه یافت. ترامپ سیاست خود را به گونه‌ای به پیش می‌برد که نظامیان آمریکا را از مناطق پرآشوب منطقه دور کرده است. اما در این میان، موضوعی که بیشتر باعث نگرانی شده، این است که با کم‌رنگ‌شدن حضور نظامی آمریکا، نقش دیپلماسی آمریکا در خاورمیانه نه تنها پررنگ‌تر نشده، بلکه کاهش قابل توجهی یافته است. ترامپ ترجیح می‌دهد توجه چندانی به نقض حقوق بشر در عربستان و مصر نکند و نیز دولت او برای پایان‌دادن به مناقشه اسرائیل و فلسطین هم هیچ اقدام قابل توجهی انجام نمی‌دهد.
این رویکرد باعث شده است بی‌ثباتی و آشوب در منطقه افزایش چشمگیری داشته باشد. خروج ترامپ از توافق هسته‌ای ایران در حالی که تهران کاملا به این توافق متعهد بود و اتخاذ سیاست «حداکثر فشار» بر ایران، یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش بی‌ثباتی و آشوب در منطقه به شمار می‌آید. این بی‌ثباتی به طور قطع، منافع بی‌شمار ایالات متحده را در منطقه با چالش و تهدید روبه‌رو می‌کند و این درسی بزرگ برای دولت ترامپ است.
مرجع : Project Syndicate
