ردپاي متغيرهاي اقتصادي در آلودگي هوا
تاریخ انتشار
پنجشنبه ۵ دی ۱۳۹۸ ساعت ۱۳:۰۵
به گزارش «عصر تعادل»،ارزيابيها نشان ميدهد كه در يك ماهه آذرماه امسال، هواي تهران تنها در 12 روز سالم بوده و در ساير روزها يا براي گروههاي حساس يا براي كل جمعيت شهر وضعيتي ناسالم به وجود آورده است. اما برخلاف اظهارنظرها و بعضا سياستگذاريهاي مقطعي بر مبناي تعطيلي صنايع و پالايشگاههاي اطراف پايتخت، نتايج بررسيهاي انجام شده، سهم بالايي از آلودگي را به اين بخشها اختصاص نميدهد و آمارهايي كه از سوي شهرداري تهران منتشر شده نشان ميدهد كه همچنان منابع متحرك يا همان وسايل نقليه با اختلافي قابل توجه، اصليترين عامل آلودگي پايتخت بهشمار ميروند. گرچه بايد اين را نيز اضافه كرد كه همين «منابع متحرك» دستاورد صنايعي هستند كه در مجاورت تهران ساخته شده و فعاليت ميكنند.
اگرچه تا چند سال قبل، پديده وارونگي هوا، پديدهاي بود كه تنها براي چند روز هواي كلانشهرهايي مانند تهران را تحت تاثير قرار ميداد و جز در مواردي خاص به واكنش نهادهاي تصميمگير احتياج نداشت، در سالهاي گذشته تكرار و دوام اين پديده طبيعي، پايتخت را با يك بحران بزرگ مواجه كرده است، بحراني كه اگر در بلندمدت فكري براي آن صورت نگيرد، احتمالا زمستانهاي پيشرو را سختتر از موقعيت كنوني خواهد كرد.موقعيت خاص جغرافيايي تهران كه پايتخت ايران را در محاصره چند كوه قرار داده از يك سو و رشد پرشتاب و بيحساب شهر در سالهاي گذشته، تا جايي كه جمعيت تهران را در مرز 10 ميليون نفر قرار داده و با اضافه كردن جمعيتي كه در شهرهاي اطراف زندگي ميكنند اين رقم بسيار بالاتر خواهد رفت، باعث شده نوع مديريت مورد نياز براي عبور از بحرانهاي پايتخت متفاوت با تجربه دههها و حتي سالهاي گذشته باشد. از سوي ديگر توسعه نامتوازن امكانات و فرصتهاي اقتصادي، صنعتي، تجاري و حتي اجتماعي باعث شده بسياري از سرمايهگذاران و نيروهاي فعال شغلي براي ادامه زندگي و توسعه فعاليتهاي خود به سمت تهران حركت كنند و اين شهر به تنهايي سهم قابل توجهي از كل توليد ناخالص داخلي و صنعت ايران را به خود اختصاص داده است.
جداي از آن نوع ساخت و ساز در پايتخت نيز از سالها پيش با انتقادات جدي كارشناسان مواجه بوده است. رشد و توسعه قابل توجه منطقه 22 تهران در نزديكي چيتگر، به گواه برخي كارشناسان عامل محدود شدن وزش باد در تهران شده و همين مساله مقابله با پديدهاي مانند آلودگي هوا را پيچيدهتر از گذشته كرده است.
ترافيك 6 برابر ظرفيت
«علت ترافيك در تهران اين است كه تهران، شهري پيادهمدار بود و دوچرخه به عنوان يكي از وسايل اصلي حمل و نقل در زمان پدربزرگها در كنار درشكه استفاده ميشد. بنابراين خيابانها و بسياري از معابر براي ماشين طراحي نشده بودند.» اين صحبتهاي مازيار حسيني، معاون سابق حمل و نقل تهران است. حسيني معتقد است ميزان ترددي كه در تهران وجود دارد 6 برابر ظرفيت پايتخت است. طبق برآوردهاي صورت گرفته روزانه حدود چهار ميليون دستگاه خودرو و سه ميليون دستگاه موتوسيكلت در سطح شهر تهران تردد ميكنند. بر اساس برآورد پليس راهور ميزان سفرهاي درون شهري تهران در طول يك روز به بيش از 20 ميليون سفر ميرسد و اگر بار ترافيكي شهرهاي اطراف نيز به اين سفرها اضافه شود، عدد نهايي بسيار بزرگتر خواهد بود.
ارزيابيها نشان ميدهند كه بالا بودن ميزان سفرهاي خودرويي در تهران دو عامل اساسي دارد. از يك سو ارزاني بنزين، همچنان رفت و آمد با خودروهاي شخصي را انتخابي به صرفه ميكند و از سوي ديگر محدوديت حمل و نقل عمومي، دسترسي دشوار به آن و افزايش رو به رشد تقاضا، انتقال از خودروها و وسايل شخصي به حمل و نقل عمومي را دشوار كرده است.
در كنار خودروها كه برخورد با آنها چه از نظر ثبت و ضبط تخلفات و چه از نظر برقرار كردن طرحهاي ممنوعيت و محدوديت ترافيكي سادهتر است، در تهران حدود هشت ميليون موتوسيكلت فعال نيز وجود دارد كه عملا در بسياري از موارد محدود كردن آنها يا ملزم كردنشان به تبعيت از قوانين امكانپذير نيست. برآوردها نشان ميدهد كه هر يك دستگاه موتوسيكلتهاي كاربراتوري 15 گرم در هر كيلومتر به آلودگي هواي تهران ميافزايد كه اين رقم 7 برابر يك خودروي مطابق با استانداردهاي يورو 2 ارزيابي ميشود؛ در واقع موتوسيكلتهايي كه اصولا نبايد در چرخه فعاليت باشند، نزديك به 12 تن در هر كيلومتر آلودگي ايجاد ميكنند.
سهم 83 درصدي وسايل نقليه
ارزيابيهاي ارايه شده از سوي شهرداري تهران نشان ميدهد كه نزديك به 83 درصد از سهم كل آلايندههاي تهران به منابع متحرك اختصاص دارد. برخلاف برخي تصورات كه ديگر عوامل را در به وجود آوردن هواي آلوده و ناسالم بسيار سهيم ميدانند، آمارها ميگويد كه در حوزه آلايندههاي گازي نيروگاهها 5.3، پالايشگاه 4.1، صنايع 1.9، جايگاههاي سوخت 1.9 و امور تجاري، اداري و خانگي 3.2 درصد سهم دارند. در حوزه ذرات معلق اما صنايع سهمي 17.8، نيروگاهها 12.1 و پالايشگاهها 4.4 درصد را به خود اختصاص دادهاند.
اقتصاد ضد آلودگي
هر چند سهم مديريت شهري در كاهش يا پيشگيري از آلودگي هوا، سهمي مهم و كليدي خواهد بود، اما مديريت اقتصادي و نحوه تغيير برخي شاخصها و سياستها ميتواند بسياري از مشكلاتي كه امروز تهران با آنها روبهروست را با روشي پيشگيرانه برطرف كند. يكي از اصليترين سياستها در اين حوزه، مديريت كارخانههاي خودروسازي و نحوه استانداردسازي محصولات آنهاست. هرچند سازمان استاندارد از چند ماه قبل به بحث كيفيت برخي خودورهاي توليد داخل ورود كرده و از لزوم توقف توليد برخي از آنها سخن ميگويد، اما فعاليت تعداد قابل توجهي از اين خودروها در تهران، راه را بر هر اقدام پيشگيرانهاي بسته است. بسياري از خودروهاي توليد داخل، چند مرحله با استانداردهاي آلودگي هواي اتحاديه اروپا فاصله دارند و با وجود سالها بحث، هنوز بخش قابل توجهي از خودروهاي ديزلي و عمومي فعال در ناوگان ايران نيز به ابزارهايي واجب مانند فيلتر دوده هوا مجهز نشدهاند. در كنار حمل و نقل درون شهري، موقعيت واحدهاي صنعتي فعال در تهران و اطراف تهران نيز شرايط پايتخت را بسيار پيچيده و خاص كرده است. برآوردها نشان ميدهد كه نزديك 20درصد از كل ظرفيت صنعتي ايران در استان تهران فعال شده و بسياري از صنايع بزرگ دفتر مركزي خود را در اين شهر قرار دادهاند. چنانكه مطابق آمار موجود، حدود 30 درصد از شاغلان كشور در استان تهران مشغول به كار هستند. هرچند در روزها و ماههاي گذشته بحثها و طرحهايي درباره سبز كردن فعاليت پالايشگاهها و نيروگاههاي استان تهران مطرح شده، اما همچنان سهم اين واحدهاي صنعتي در توليد آلودگي و البته انتقال آن به تهران در فصل سرد سال بسيار گسترده است تا جايي كه صنايع، پالايشگاهها و نيروگاهها حدود 35 درصد از كل ذرات معلق تهران را توليد ميكنند.
معماي بنزين
در كنار مسائل كلان اقتصادي، يكي از تحليلهايي كه در طول هفتههاي گذشته بارها و از سوي گروههاي مختلف مطرح شده، سهم كيفيت بنزين توليد شده در داخل است كه اين روزها براي مصرف در پمپ بنزينهاي كشور توزيع ميشود. با گسترش تحريمهاي اقتصادي امريكا، ايران تلاش كرده نقش خود در تامين كالاهايي كه امكان توليد آنها در داخل وجود دارد را افزايش دهد و در اين چارچوب، خودكفايي در توليد بنزين و عدم نياز به واردات اين محصول يكي از گزينهها بود. بنزين توزيعي در پمپ بنزينها توليد داخل در ماههاي گذشته بوده و همين مساله اين سوال را به وجود آورده كه آيا دليل گسترش آلودگي ميتواند بنزين باشد يا خير؟ هرچند گمانهزنيها در اين رابطه ادامه دارد، اما اصليترين اظهارنظر در رد اين نظريه از سوي رييس سازمان استاندارد منتشر شده است. نيره پيروزبخت درباره سهم بنزين در آلودگي كلانشهرها گفته: بنزين توليدي كشور به لحاظ شاخصهاي آلايندگي مشكلي ندارد. مطابق آزمايشهاي انجام شده در خصوص پايش كيفيت بنزين، مشخص شده كه بنزين توليدي كشور از نظر شاخصهاي گوگرد، بنزن و آروماتيكها كه در آلودگي هوا اثرگذار هستند، هيچگونه مشكلي ندارد.هرچند تهران در حال حاضر آلوده است و اين آلودگي به تعطيلي يك هفتهاي مدارس منجر شده و به نظر در شرايط فعلي مديران شهري و اقتصادي چارهاي جز راي به تعطيلي شهر ندارند، اما در بلندمدت اين زيرساختهاي اقتصادي خواهند بود كه سرنوشت آلودگي هوا را روشن ميكنند. افزايش كيفيت استاندارد خودروهاي داخلي، توسعه زيرساختهاي حمل و نقل عمومي، تخصيص بودجه مورد نياز براي تجهيز خودروها به فيلترهاي دوده و البته نگاهي كلان به سبز شدن فعاليت صنايع، پالايشگاهها و نيروگاههاي تهران، شاخصهاي كلاني هستند كه آينده سلامت پايتخت را تضمين ميكنند، شاخصهايي كه هرچند امروز با توجه به وضعيت اقتصادي كشور نميتوان توقع شكلگيري يك معجزه در آنها را داشت، اما در گذشته نيز بارها با تصميمهاي كوتاهمدت و سطحي به فراموشي رفتهاند و تهران را براي روزهاي طولاني در فهرست آلودهترين شهرهاي جهان قرار دادهاند.
اگرچه تا چند سال قبل، پديده وارونگي هوا، پديدهاي بود كه تنها براي چند روز هواي كلانشهرهايي مانند تهران را تحت تاثير قرار ميداد و جز در مواردي خاص به واكنش نهادهاي تصميمگير احتياج نداشت، در سالهاي گذشته تكرار و دوام اين پديده طبيعي، پايتخت را با يك بحران بزرگ مواجه كرده است، بحراني كه اگر در بلندمدت فكري براي آن صورت نگيرد، احتمالا زمستانهاي پيشرو را سختتر از موقعيت كنوني خواهد كرد.موقعيت خاص جغرافيايي تهران كه پايتخت ايران را در محاصره چند كوه قرار داده از يك سو و رشد پرشتاب و بيحساب شهر در سالهاي گذشته، تا جايي كه جمعيت تهران را در مرز 10 ميليون نفر قرار داده و با اضافه كردن جمعيتي كه در شهرهاي اطراف زندگي ميكنند اين رقم بسيار بالاتر خواهد رفت، باعث شده نوع مديريت مورد نياز براي عبور از بحرانهاي پايتخت متفاوت با تجربه دههها و حتي سالهاي گذشته باشد. از سوي ديگر توسعه نامتوازن امكانات و فرصتهاي اقتصادي، صنعتي، تجاري و حتي اجتماعي باعث شده بسياري از سرمايهگذاران و نيروهاي فعال شغلي براي ادامه زندگي و توسعه فعاليتهاي خود به سمت تهران حركت كنند و اين شهر به تنهايي سهم قابل توجهي از كل توليد ناخالص داخلي و صنعت ايران را به خود اختصاص داده است.
جداي از آن نوع ساخت و ساز در پايتخت نيز از سالها پيش با انتقادات جدي كارشناسان مواجه بوده است. رشد و توسعه قابل توجه منطقه 22 تهران در نزديكي چيتگر، به گواه برخي كارشناسان عامل محدود شدن وزش باد در تهران شده و همين مساله مقابله با پديدهاي مانند آلودگي هوا را پيچيدهتر از گذشته كرده است.
ترافيك 6 برابر ظرفيت
«علت ترافيك در تهران اين است كه تهران، شهري پيادهمدار بود و دوچرخه به عنوان يكي از وسايل اصلي حمل و نقل در زمان پدربزرگها در كنار درشكه استفاده ميشد. بنابراين خيابانها و بسياري از معابر براي ماشين طراحي نشده بودند.» اين صحبتهاي مازيار حسيني، معاون سابق حمل و نقل تهران است. حسيني معتقد است ميزان ترددي كه در تهران وجود دارد 6 برابر ظرفيت پايتخت است. طبق برآوردهاي صورت گرفته روزانه حدود چهار ميليون دستگاه خودرو و سه ميليون دستگاه موتوسيكلت در سطح شهر تهران تردد ميكنند. بر اساس برآورد پليس راهور ميزان سفرهاي درون شهري تهران در طول يك روز به بيش از 20 ميليون سفر ميرسد و اگر بار ترافيكي شهرهاي اطراف نيز به اين سفرها اضافه شود، عدد نهايي بسيار بزرگتر خواهد بود.
ارزيابيها نشان ميدهند كه بالا بودن ميزان سفرهاي خودرويي در تهران دو عامل اساسي دارد. از يك سو ارزاني بنزين، همچنان رفت و آمد با خودروهاي شخصي را انتخابي به صرفه ميكند و از سوي ديگر محدوديت حمل و نقل عمومي، دسترسي دشوار به آن و افزايش رو به رشد تقاضا، انتقال از خودروها و وسايل شخصي به حمل و نقل عمومي را دشوار كرده است.
در كنار خودروها كه برخورد با آنها چه از نظر ثبت و ضبط تخلفات و چه از نظر برقرار كردن طرحهاي ممنوعيت و محدوديت ترافيكي سادهتر است، در تهران حدود هشت ميليون موتوسيكلت فعال نيز وجود دارد كه عملا در بسياري از موارد محدود كردن آنها يا ملزم كردنشان به تبعيت از قوانين امكانپذير نيست. برآوردها نشان ميدهد كه هر يك دستگاه موتوسيكلتهاي كاربراتوري 15 گرم در هر كيلومتر به آلودگي هواي تهران ميافزايد كه اين رقم 7 برابر يك خودروي مطابق با استانداردهاي يورو 2 ارزيابي ميشود؛ در واقع موتوسيكلتهايي كه اصولا نبايد در چرخه فعاليت باشند، نزديك به 12 تن در هر كيلومتر آلودگي ايجاد ميكنند.
سهم 83 درصدي وسايل نقليه
ارزيابيهاي ارايه شده از سوي شهرداري تهران نشان ميدهد كه نزديك به 83 درصد از سهم كل آلايندههاي تهران به منابع متحرك اختصاص دارد. برخلاف برخي تصورات كه ديگر عوامل را در به وجود آوردن هواي آلوده و ناسالم بسيار سهيم ميدانند، آمارها ميگويد كه در حوزه آلايندههاي گازي نيروگاهها 5.3، پالايشگاه 4.1، صنايع 1.9، جايگاههاي سوخت 1.9 و امور تجاري، اداري و خانگي 3.2 درصد سهم دارند. در حوزه ذرات معلق اما صنايع سهمي 17.8، نيروگاهها 12.1 و پالايشگاهها 4.4 درصد را به خود اختصاص دادهاند.
اقتصاد ضد آلودگي
هر چند سهم مديريت شهري در كاهش يا پيشگيري از آلودگي هوا، سهمي مهم و كليدي خواهد بود، اما مديريت اقتصادي و نحوه تغيير برخي شاخصها و سياستها ميتواند بسياري از مشكلاتي كه امروز تهران با آنها روبهروست را با روشي پيشگيرانه برطرف كند. يكي از اصليترين سياستها در اين حوزه، مديريت كارخانههاي خودروسازي و نحوه استانداردسازي محصولات آنهاست. هرچند سازمان استاندارد از چند ماه قبل به بحث كيفيت برخي خودورهاي توليد داخل ورود كرده و از لزوم توقف توليد برخي از آنها سخن ميگويد، اما فعاليت تعداد قابل توجهي از اين خودروها در تهران، راه را بر هر اقدام پيشگيرانهاي بسته است. بسياري از خودروهاي توليد داخل، چند مرحله با استانداردهاي آلودگي هواي اتحاديه اروپا فاصله دارند و با وجود سالها بحث، هنوز بخش قابل توجهي از خودروهاي ديزلي و عمومي فعال در ناوگان ايران نيز به ابزارهايي واجب مانند فيلتر دوده هوا مجهز نشدهاند. در كنار حمل و نقل درون شهري، موقعيت واحدهاي صنعتي فعال در تهران و اطراف تهران نيز شرايط پايتخت را بسيار پيچيده و خاص كرده است. برآوردها نشان ميدهد كه نزديك 20درصد از كل ظرفيت صنعتي ايران در استان تهران فعال شده و بسياري از صنايع بزرگ دفتر مركزي خود را در اين شهر قرار دادهاند. چنانكه مطابق آمار موجود، حدود 30 درصد از شاغلان كشور در استان تهران مشغول به كار هستند. هرچند در روزها و ماههاي گذشته بحثها و طرحهايي درباره سبز كردن فعاليت پالايشگاهها و نيروگاههاي استان تهران مطرح شده، اما همچنان سهم اين واحدهاي صنعتي در توليد آلودگي و البته انتقال آن به تهران در فصل سرد سال بسيار گسترده است تا جايي كه صنايع، پالايشگاهها و نيروگاهها حدود 35 درصد از كل ذرات معلق تهران را توليد ميكنند.
معماي بنزين
در كنار مسائل كلان اقتصادي، يكي از تحليلهايي كه در طول هفتههاي گذشته بارها و از سوي گروههاي مختلف مطرح شده، سهم كيفيت بنزين توليد شده در داخل است كه اين روزها براي مصرف در پمپ بنزينهاي كشور توزيع ميشود. با گسترش تحريمهاي اقتصادي امريكا، ايران تلاش كرده نقش خود در تامين كالاهايي كه امكان توليد آنها در داخل وجود دارد را افزايش دهد و در اين چارچوب، خودكفايي در توليد بنزين و عدم نياز به واردات اين محصول يكي از گزينهها بود. بنزين توزيعي در پمپ بنزينها توليد داخل در ماههاي گذشته بوده و همين مساله اين سوال را به وجود آورده كه آيا دليل گسترش آلودگي ميتواند بنزين باشد يا خير؟ هرچند گمانهزنيها در اين رابطه ادامه دارد، اما اصليترين اظهارنظر در رد اين نظريه از سوي رييس سازمان استاندارد منتشر شده است. نيره پيروزبخت درباره سهم بنزين در آلودگي كلانشهرها گفته: بنزين توليدي كشور به لحاظ شاخصهاي آلايندگي مشكلي ندارد. مطابق آزمايشهاي انجام شده در خصوص پايش كيفيت بنزين، مشخص شده كه بنزين توليدي كشور از نظر شاخصهاي گوگرد، بنزن و آروماتيكها كه در آلودگي هوا اثرگذار هستند، هيچگونه مشكلي ندارد.هرچند تهران در حال حاضر آلوده است و اين آلودگي به تعطيلي يك هفتهاي مدارس منجر شده و به نظر در شرايط فعلي مديران شهري و اقتصادي چارهاي جز راي به تعطيلي شهر ندارند، اما در بلندمدت اين زيرساختهاي اقتصادي خواهند بود كه سرنوشت آلودگي هوا را روشن ميكنند. افزايش كيفيت استاندارد خودروهاي داخلي، توسعه زيرساختهاي حمل و نقل عمومي، تخصيص بودجه مورد نياز براي تجهيز خودروها به فيلترهاي دوده و البته نگاهي كلان به سبز شدن فعاليت صنايع، پالايشگاهها و نيروگاههاي تهران، شاخصهاي كلاني هستند كه آينده سلامت پايتخت را تضمين ميكنند، شاخصهايي كه هرچند امروز با توجه به وضعيت اقتصادي كشور نميتوان توقع شكلگيري يك معجزه در آنها را داشت، اما در گذشته نيز بارها با تصميمهاي كوتاهمدت و سطحي به فراموشي رفتهاند و تهران را براي روزهاي طولاني در فهرست آلودهترين شهرهاي جهان قرار دادهاند.
مرجع : روزنامه اعتماد