قیمت؛ دلواپسی پساتحریمی نفت

تحریم نفتی ایران مربوط به چند سال اخیر نیست. اولین بار در جریان ملی شدن صنعت نفت بود که زیاده خواهان نتوانستند استقلال کشور و ملی شدن منابع ما را تحمل کنند. در آن زمان کشورهای جهان به سرکردگی انگلیس خرید نفت از ایران را تحریم کردند. بعد از انقلاب اسلامی نیز در سال های 1358 و 1376 نیز صنعت نفت ایران تحریم شد. در جریان تحریم های 1996 میلادی ( تحریم موسوم به داماتو) آمریکا به طور یکجانبه صنایع نفت ایران را تحریم کرد اما کشورهای اروپایی توصیه آمریکایی ها را گوش نکردند و بر خلاف میل آمریکا – و به مدد قراردادهای مبتکرانه طراحی شده توسط وزارت نفت- سرمایه گذاری قابل توجهی را در کشور انجام داده و لذا تحریم ها چندان اثرگذار نشد. اما تحریم هایی که از سال 1390 آغاز شد به دو دلیل تاثیر بیشتری بر صنعت نفت کشور گذاشت. دلیل اول چند لایه بودن تحریم ها بود؛ سرمایه گذاری در تولید و استخراج منابع نفتی، بیمه کشتی های نفتکش، خرید نفت از ایران و همکاری در جابه جایی پول نفت ایران، همه همزمان تحریم شد به گونه ای که با عبور از هر مرحله فروش یا بازگرداندن پول نفت به کشور با مشکل مواجه می شد. برخی از این تحریم ها قبلا در سلسله گزارش های برجام به زبان اقتصاد شرح داده شد. در این شماره تحریم واردات نفت از ایران تشریح می گردد و روزهای آینده تحریم های پتروشیمی و تجهیزات و نحوه لغو یا تعلیق آن توضیح داده می شود.
مکافات تحریم
 
همان طور که نمودار مقابل نشان می دهد به دنبال اجرایی شدن تحریم های اتحادیه اروپا و خروج کشورهایی چون اسپانیا، یونان و ایتالیا از جمع خریداران نفت ایران به مرور صادرات نفت ایران به کمتر از نصف کاهش پیدا کرد. البته در آن دوره زمانی نفت های شیل آمریکا به بازار آمده بود، لذا خلاء نفت ایران در بازار احساس نشد. با این وجود اما باز هم تحریم نفت ایران چندان آسان نبود. بسیاری از پالایشگاه ها، تاسیسات خود را با ویژگی های نفت ایران تطبیق داده بودند که تغییر این تاسیسات زمان بر و انرژی بر بود. از سوی دیگر نیاز بازارهای آسیایی به نفت همواره در حال افزایش بود که تامین این میزان نفت در بازارهای آن روز بسیار سخت بود. لذا برخی کشورها از قوانین تحریم به صورت مقطعی معاف شدند و ایران نیز به روش های غیرمتعارف و با وجود چندلایه بودن تحریم ها توانست به مقداری تحریم را دور بزند و لذا صادرات نفت ایران هرگز صفر نشد.
تحریم واردات نفت از ایران در برجام
 
تحریم های اتحادیه اروپا: در ماده 11 آیین نامه اجرایی اتحادیه اروپا آمده کشورها نباید نفت خام از ایران وارد کنند یا نفتی را که از ایران صادر شده بخرند. از سویی در بند 16.1 پیوست پنجم برجام تصریح شده اتحادیه اروپا در روز اجرا، مفاد آیین نامه اجرایی سال 2012 را به صورت مصرح در پیوست دوم لغو خواهد کرد (در بند 1.2.1 پیوست دوم به تحریم های مربوط به واردات نفت از ایران و مواد 11 و 12 آیین نامه اجرایی سال 2012 اشاره شده است). البته موارد مربوط به تحریم ایران در تصمیم سال 2010 اتحادیه اروپا فقط تعلیق خواهد شد.  
 
تحریم های آمریکا: در مورد تحریم های آمریکا نیز طبق بند 17.1 ضمیمه پنجم این کشور در روز اجرا اقدام به متوقف نمودن اعمال تحریم های اشاره شده در ضمیمه دوم خواهد کرد. در بند 4.3.1 ضمیمه دوم برجام به تحریم های مربوط به تلاش برای کاهش فروش نفت ایران مصرح در  قانون سال 1996، NDAA2012 و TRA و برخی از دستورالعمل‌های اجرایی رئیس جمهورآمریکا اشاره شده است.
درآمدهای نفتی ایران پس از روز اجرا
 
چنانچه اشاره شد طبق برجام تحریم واردات نفت از ایران بعد از روز اجرا متوقف، تعلیق یا لغو خواهد شد. لذا در صورت تصویب نهایی برجام ایران خواهد توانست بشکه های نفت خود را به بازار روانه کند. از سوی دیگر وزارت نفت هم تاکید کرده است می تواند به سرعت تولید نفت کشور را به میزان قبل از تحریم ها برساند. لذا انتظار می رود از اوایل سال 95 میزان صادرات نفت کشور به میزان قبل از تحریم برگردد. البته این به معنی افزایش درآمدهای نفتی کشور نیست. چرا که قیمت نفت در یک مسیر نزولی قرار گرفته که ورود نفت ایران باعث تشدید این روند خواهد شد. لذا به نظر می رسد با رفع تحریم های واردات نفت از ایران نهایتا میزان درآمد فعلی نفت حفظ شود و یا اندکی افزایش یابد. اما قطعا خیال رسیدن درآمدهای نفتی به میزان قبل از تحریم ها در سال 91 تا چند سال آینده خیالی خام باشد.
قانون کاهش تهدیدایران وحقوق بشرروسیه
 
20 مرداد 91
 
این قانون برای پشتیبانی و تکمیل قوانین تحریمی قبلی صادر و ضمن آن خرید و یا تسهیل بدهی های ایران و ارائه خدمات پیام رسانی مالی و نیز مبادله نفت ایران با دیگر کالاها ممنوع گردید.
آیین نامه اجرایی تحریم اتحادیه اروپا
 
3 بهمن 1390- (CFSP/35/2012)
 
بخشی از مصوبات این تحریم مربوط به ممنوعیت واردات، خرید یا انتقال نفت خام، فرآورده های نفتی و محصولات پتروشیمی ایران است که باید تا اول جولای 2012(11 تیر 91) اجرایی شود و به موجب آن کشورهای اتحادیه اروپا باید از قراردادهای نفتی با ایران خارج شوند. ضمن این آیین نامه، خرید نفت، حمل نفت ایران توسط نفتکش های اتحادیه و ارائه هرگونه خدمات مالی برای انتقال پول نفت ایران تحریم شد.
قانون اختیار دفاع ملی آمریکا
 
10 دی 1390-  (NDAA2012)
 
به موجب این قانون علاوه بر ممنوعیت معامله با بانک مرکزی ایران و مسدودکردن دارایی های دولت همه دارایی های مالی ایران، بانک ها و موسسات مالی که در نقل و انتقال پول حاصل از فروش نفت ایران نقش دارند هدف تحریم یک جانبه آمریکا قرار می گیرند و از نظام مالی آمریکا خارج می شوند.