پُتکی که تفکر سازندگی بر سرِ این ملت زد/ استقبال از تبریزِ 2018 با نیم میلیون حاشیه نشین!
تاریخ انتشار
شنبه ۲۰ شهريور ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۱۸
به گزارش عصر تعادل، زمانی که در خیابان‌های شهر قدم برمیدارم سردرگم و پریشان می‌شوم چراکه در شهری نفس می‌کشم که خیابان‌هایش در تضاد با انسانیت است. حال و هوایش مثله بنرهایش خوش آب و رنگ و دل انگیز نیست، طراوت گل هایش یارای مواجهه با کدورت‌ها را ندارد و از همه مهمتر حاشیه‌اش بر متن آن پیش گرفته است.
نمی‌دانم چه دستانی حاشیه سازی کردند، بی‌عدالتی مسببش بود یا بی برنامگی؛ شاید هم دستی چدنی از پس دستکشی مخملی به بهانه‌ی رفاه آفرینی بر کرامت انسان چشم خط بطلان کشید.
در گوشه‌ای از شهر زرق و برق و تجدد به حد اعلای آن رسیده و در حاشیه‌ی آن نسلی سرشار از محرومیت تنها تفریحشان دید زدن اتومبیل‌های لوکسی است که با هیاهوی فراوان از اتوبان مشرف به منزلشان عبور می‌کنند.
البته این رویه تنها به شهر تبریز ختم نمی‌شود چراکه در سایر کلانشهرهای کشور نیز در سایه سار تبعیض و تفاوت شهر به دوبخش متن همیشه برخوردار و حاشیه‌ای کماکان محروم تقسیم شده است. حاشیه‌ای که همواره با بی‌عدالتی نقد شده و بابی عدالتی در موردش تصمیم می‌گیرند.
چه بخواهیم و چه نخواهیم حاشیه نشینی یکی از چالش‌های اصلی در مسیر رشد و توسعه پایدار است. عاملی که در اثر رشد مداوم جمعیت شهری، مهاجرت و استمرار سکونت‌های نامعقول و غیر رسمی پا به عرصه‌ی کلانشهرها نهاده و همچون طفلی ناخواسته خود را به دامان بی‌مهر و عطوفت شهرها تحمیل کرده است.
تمامی این اتفاقات ناخوشایند زمانی تشدید می‌شود که کارشناسان مسائل شهری با نگاهی عمدتاً تهاجمی به این پدیده نگریسته و مدیریت شهری معمولا در سدد حذف این مجموعه‌های پر از مشکل را دارند.
غافل از این حقیقت که اکثر این حاشیه نشینان انسان هایی هستند که از پس مشکلات و محرومیت‌ها راه شهر را در پیش گرفته و توان مالی آنها اجازه‌ی عرض اندام در بازار سر به فلک کشیده‌ی مسکن را نداده و بناچار پناهنده‌ی مناطق حاشیه‌ای شده‌اند.
جمشید از ساکنان " باغ معروف" یکی از روستاهای حاشیه نشین شهر تبریز است. او که از نبود زیر ساخت‌های مناسب در محل زندگی خود گله مند است، می‌گوید: ضعف مشهود مسئولان در خدمات رسانی به این مناطق و نواحی مشابه زندگی ساکنان را با مشکلات بسیاری مواجه کرده است.
وی که آلودگی پتروشیمی، نیروگاه برق تبریز، کارخانه‌ها و کوره‌های آجرپزی را تنها ارمغان شهرنشینی می‌داند، ادامه می‌دهد: به دلیل مخاطرات زیست محیطی عدیده‌‌ی موجود در منطقه تعداد زیادی از ساکنان دچار بیماری شده‌اند.
سعید دیگر هم صحبت آناج از منطقه‌ی حاشیه نشین "سیلاب" است. او عنوان می‌کند علی رغم اطلاع مسئولین از وضع زندگانی حاشیه نشینان چرا برای اهالی این مناطق کاری نمی‌کنند؟
او سرکشی مسئولان به آنها را تنها به زمان رقابت‌های انتخاباتی محدود دانسته و می‌افزاید: نمایندگان مجلس و اعضای شورای شهر فقط برای رای جمع کردن به این محل‌ها می‌آیند و صرفا وعده‌ها و شعارهای توخالی می‌دهند.
جمال هم که از حاشینه نشینی و تبعیض به ستوه آمده، ابراز می‌کند: تمام هم و غم شهرداری تبریز احداث و تکمیل برج‌های تجاری و هایپر مارکت در بالای شهر و منطقه ولیعصر است.
وی با ناراحتی ادامه می‌دهد: برخی فقط به فکر سفر خارجی و گردش هستند تا اینکه پول بیت المال را در کشورهای همسایه خرج کنند. این جماعت به فکر امسال بنده نیستند که با هزاران بدبختی زندگی می‌کنیم و برخی اوقات، پول اجاره نشینی را هم کم می‌آوریم.
یکی از سالمندان محله هم مثل سایرین دل پری از شهرداری دارد و می‌گوید: حاشیه شهرها از داشتن فضای سبز محروم‌اند و نخاله‌های ساختمانی و زباله همه جار پر کرده است. این در حالیست که اطراف شهرداری‌های منطقه تمیز و عاری از هر گونه آلودگی است.
رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با آناج ضمن ابراز نگرانی از روند رو به گسترش حاشیه نشینی در محدوده یک‌چهارم از شهر تبریز می‌گوید: شهردار تبریز در دیدار اخیر خود با اعضای کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با ارائه گزارشی اعضای این کمیسیون را در جریان معضل حاشیه نشینی قرار داده است.
سلمان خدادای با اشاره به حضور افراد کارشناس و صاحب نظر در خصوص مسائل اجتماعی در کمیسیون متبوع، افزود: کارشناسان کمیسیون اجتماعی مجلس گزارش شهرداری تبریز را در روند بررسی برنامه‌ی ششم توسعه لحاظ خواهند کرد چرا که حاشیه نشینی مشکلی ریشه دار در عموم کلانشهرهاست.
وی در همین پیوند با اشاره به تبعات فرهنگی و اجتماعی حاشیه‌نشینی تصریح می‌کند: در نظر داریم برای مقاوم سازی گروه های هدف در مناطق حاشیه‌ای شهرها در مواجهه با آسیب‌های حاشیه نشینی اقدامات اساسی انجام دهیم.
این نماینده‌ی مردم در مجلس شورای اسلامی تمایز در کیفیت خدمات رسانی را از دیگر مشکلات حاشیه نشینان در مقایسه با سایر ساکنان مناطق شهری عنوان کرده و می‌افزاید: کمبود امکانات رفاهی و خدماتی در مناطق حاشیه‌ای شهر بطور کامل مشهود بوده بطوریکه عامل نارضایتی اکثر ساکنان این مناطق به همین موضوع بر می‌گردد.
رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با ابراز امیدواری برای اتخاذ شیوه‌ای جامع برای حل معضل حاشیه نشینی خاطرنشان می‌کند: کمیسیون اجتماعی در برنامه ششم توسعه تمام تلاش خود را برای حل معضل حاشیه نشینی با اولویت کلانشهرهای پر جمعیت کشور بسیج خواهد کرد.
به باور صاحب نظران بروز پدیده‌ی حاشیه نشینی در جهان مربوط به انقلاب صنعتی و نیاز آن به نیروی کار فراوان و ارزان است. به عقیده‌ی بسیاری از کارشناسان حاشینه نشینی در ایران با انقلاب مشروطه آغاز و با ملی شدن صنعت نفت ادامه یافت.
به نظر بسیاری از تحلیل گران رشد حاشیه نشینی بعد از انقلاب اسلامی ریشه در سیاست‌های اقتصادی نادرست دولت سازندگی داشته است. سیاستی تحت عنوان " تعدیل اقتصادی" که زاییده‌ی تفکرات وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی وقت بوده و به رغم مخالفت‌های منتقدان آن دوره به عنوان اولویت اول اقتصادی دولت‌های سازندگی مورد اجرا قرار گرفته است. سیاست‌های نادرستی که فقرا را فقیرتر و ثروتمندان را تواناتر کرد، رویه‌ای نادرست که در دولت اصلاحات هم ادامه یافته و با ایجاد فاصله‌ی طبقاتی گسترده موجبات رشد حاشیه نشینی را فراهم کرد.
به عقیده‌ی این کارشناسان اقداماتی که در دولت‌های نهم و دهم برای کاهش فاصله طبقاتی و نیز ارائه خدمات در مناطق روستایی همچون اعطای تسهیلات بانکی و بیمه‌ای روستایی، انجام گرفت نتایج مثبتی در بازگشت به روستاها و کاهش جمعیت حاشیه نشین در پی داشت.
سیاست هایی که به رغم داشتن نتایج کم و بیش مثبت ادامه های آنها دوام چندانی نداشت و با توقف آن سیل مهاجرت از روستاها شدت گرفت.
بطور خلاصه می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که حاشیه نشینی مشکل دیروز و امروز نبوده بلکه زاییده از عدم سلامت در ساختارهای اجتماعی و اقتصادی است که تبعات منفی آن دامن نسل های آتی را نیز خواهد گرفت.
تا زمانی که امکانات لازم و کافی جهت توسعه و ایجاد عدالت اجتماعی در مناطق محروم و روستایی ایجاد نشود نمی‌توان از سیل روز افزون افرادی که برای رسیدن به حداقل امکانات مورد نیاز زندگی، خود را به هر قیمتی به شهرهای برخوردار رسانده و غرق در منجلاب حاشیه نشینی می‌شوند، جلوگیری کرد.
با تمام این تفاسیر رفع معضل حاشیه نشینی، در تبریزی که عنوان سومین کلانشهر پرجمعیت حاشیه نشین کشور را یدک می‌کشد، برای میزبانی آبرومندانه از گردشگران احتمالی 2018 نیازی به مراتب ضروری‌تر از احداث هتل های چند ستاره و پاساژهایی پرزرق و برق است. چراکه اولین چشم اندازی که ارتفاعات کوهستان عون ابن علی به عنوان یک جاذبه‌ی توریستی به گردشگران ارائه خواهد کرد، 60 هزار سکونت گاه غیررسمی است.
شهری که بنا به اذعان مسئولانش جمعیتی در حدود نیم میلیون نفر را در وسعتی برابر با 5 هزار هکتار و به دور از ساده ترین استانداردهای شهری در خود جای داده است.
در گوشه‌ای از شهر زرق و برق و تجدد به حد اعلای آن رسیده و در حاشیه‌ی آن نسلی سرشار از محرومیت تنها تفریحشان دید زدن اتومبیل‌های لوکسی است که با هیاهوی فراوان از اتوبان مشرف به منزلشان عبور می‌کنند.
البته این رویه تنها به شهر تبریز ختم نمی‌شود چراکه در سایر کلانشهرهای کشور نیز در سایه سار تبعیض و تفاوت شهر به دوبخش متن همیشه برخوردار و حاشیه‌ای کماکان محروم تقسیم شده است. حاشیه‌ای که همواره با بی‌عدالتی نقد شده و بابی عدالتی در موردش تصمیم می‌گیرند.
چه بخواهیم و چه نخواهیم حاشیه نشینی یکی از چالش‌های اصلی در مسیر رشد و توسعه پایدار است. عاملی که در اثر رشد مداوم جمعیت شهری، مهاجرت و استمرار سکونت‌های نامعقول و غیر رسمی پا به عرصه‌ی کلانشهرها نهاده و همچون طفلی ناخواسته خود را به دامان بی‌مهر و عطوفت شهرها تحمیل کرده است.
تمامی این اتفاقات ناخوشایند زمانی تشدید می‌شود که کارشناسان مسائل شهری با نگاهی عمدتاً تهاجمی به این پدیده نگریسته و مدیریت شهری معمولا در سدد حذف این مجموعه‌های پر از مشکل را دارند.
غافل از این حقیقت که اکثر این حاشیه نشینان انسان هایی هستند که از پس مشکلات و محرومیت‌ها راه شهر را در پیش گرفته و توان مالی آنها اجازه‌ی عرض اندام در بازار سر به فلک کشیده‌ی مسکن را نداده و بناچار پناهنده‌ی مناطق حاشیه‌ای شده‌اند.
جمشید از ساکنان " باغ معروف" یکی از روستاهای حاشیه نشین شهر تبریز است. او که از نبود زیر ساخت‌های مناسب در محل زندگی خود گله مند است، می‌گوید: ضعف مشهود مسئولان در خدمات رسانی به این مناطق و نواحی مشابه زندگی ساکنان را با مشکلات بسیاری مواجه کرده است.
وی که آلودگی پتروشیمی، نیروگاه برق تبریز، کارخانه‌ها و کوره‌های آجرپزی را تنها ارمغان شهرنشینی می‌داند، ادامه می‌دهد: به دلیل مخاطرات زیست محیطی عدیده‌‌ی موجود در منطقه تعداد زیادی از ساکنان دچار بیماری شده‌اند.
سعید دیگر هم صحبت آناج از منطقه‌ی حاشیه نشین "سیلاب" است. او عنوان می‌کند علی رغم اطلاع مسئولین از وضع زندگانی حاشیه نشینان چرا برای اهالی این مناطق کاری نمی‌کنند؟
او سرکشی مسئولان به آنها را تنها به زمان رقابت‌های انتخاباتی محدود دانسته و می‌افزاید: نمایندگان مجلس و اعضای شورای شهر فقط برای رای جمع کردن به این محل‌ها می‌آیند و صرفا وعده‌ها و شعارهای توخالی می‌دهند.
جمال هم که از حاشینه نشینی و تبعیض به ستوه آمده، ابراز می‌کند: تمام هم و غم شهرداری تبریز احداث و تکمیل برج‌های تجاری و هایپر مارکت در بالای شهر و منطقه ولیعصر است.
وی با ناراحتی ادامه می‌دهد: برخی فقط به فکر سفر خارجی و گردش هستند تا اینکه پول بیت المال را در کشورهای همسایه خرج کنند. این جماعت به فکر امسال بنده نیستند که با هزاران بدبختی زندگی می‌کنیم و برخی اوقات، پول اجاره نشینی را هم کم می‌آوریم.
یکی از سالمندان محله هم مثل سایرین دل پری از شهرداری دارد و می‌گوید: حاشیه شهرها از داشتن فضای سبز محروم‌اند و نخاله‌های ساختمانی و زباله همه جار پر کرده است. این در حالیست که اطراف شهرداری‌های منطقه تمیز و عاری از هر گونه آلودگی است.
رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با آناج ضمن ابراز نگرانی از روند رو به گسترش حاشیه نشینی در محدوده یک‌چهارم از شهر تبریز می‌گوید: شهردار تبریز در دیدار اخیر خود با اعضای کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با ارائه گزارشی اعضای این کمیسیون را در جریان معضل حاشیه نشینی قرار داده است.
سلمان خدادای با اشاره به حضور افراد کارشناس و صاحب نظر در خصوص مسائل اجتماعی در کمیسیون متبوع، افزود: کارشناسان کمیسیون اجتماعی مجلس گزارش شهرداری تبریز را در روند بررسی برنامه‌ی ششم توسعه لحاظ خواهند کرد چرا که حاشیه نشینی مشکلی ریشه دار در عموم کلانشهرهاست.
وی در همین پیوند با اشاره به تبعات فرهنگی و اجتماعی حاشیه‌نشینی تصریح می‌کند: در نظر داریم برای مقاوم سازی گروه های هدف در مناطق حاشیه‌ای شهرها در مواجهه با آسیب‌های حاشیه نشینی اقدامات اساسی انجام دهیم.
این نماینده‌ی مردم در مجلس شورای اسلامی تمایز در کیفیت خدمات رسانی را از دیگر مشکلات حاشیه نشینان در مقایسه با سایر ساکنان مناطق شهری عنوان کرده و می‌افزاید: کمبود امکانات رفاهی و خدماتی در مناطق حاشیه‌ای شهر بطور کامل مشهود بوده بطوریکه عامل نارضایتی اکثر ساکنان این مناطق به همین موضوع بر می‌گردد.
رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با ابراز امیدواری برای اتخاذ شیوه‌ای جامع برای حل معضل حاشیه نشینی خاطرنشان می‌کند: کمیسیون اجتماعی در برنامه ششم توسعه تمام تلاش خود را برای حل معضل حاشیه نشینی با اولویت کلانشهرهای پر جمعیت کشور بسیج خواهد کرد.
به باور صاحب نظران بروز پدیده‌ی حاشیه نشینی در جهان مربوط به انقلاب صنعتی و نیاز آن به نیروی کار فراوان و ارزان است. به عقیده‌ی بسیاری از کارشناسان حاشینه نشینی در ایران با انقلاب مشروطه آغاز و با ملی شدن صنعت نفت ادامه یافت.
به نظر بسیاری از تحلیل گران رشد حاشیه نشینی بعد از انقلاب اسلامی ریشه در سیاست‌های اقتصادی نادرست دولت سازندگی داشته است. سیاستی تحت عنوان " تعدیل اقتصادی" که زاییده‌ی تفکرات وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی وقت بوده و به رغم مخالفت‌های منتقدان آن دوره به عنوان اولویت اول اقتصادی دولت‌های سازندگی مورد اجرا قرار گرفته است. سیاست‌های نادرستی که فقرا را فقیرتر و ثروتمندان را تواناتر کرد، رویه‌ای نادرست که در دولت اصلاحات هم ادامه یافته و با ایجاد فاصله‌ی طبقاتی گسترده موجبات رشد حاشیه نشینی را فراهم کرد.
به عقیده‌ی این کارشناسان اقداماتی که در دولت‌های نهم و دهم برای کاهش فاصله طبقاتی و نیز ارائه خدمات در مناطق روستایی همچون اعطای تسهیلات بانکی و بیمه‌ای روستایی، انجام گرفت نتایج مثبتی در بازگشت به روستاها و کاهش جمعیت حاشیه نشین در پی داشت.
سیاست هایی که به رغم داشتن نتایج کم و بیش مثبت ادامه های آنها دوام چندانی نداشت و با توقف آن سیل مهاجرت از روستاها شدت گرفت.
بطور خلاصه می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که حاشیه نشینی مشکل دیروز و امروز نبوده بلکه زاییده از عدم سلامت در ساختارهای اجتماعی و اقتصادی است که تبعات منفی آن دامن نسل های آتی را نیز خواهد گرفت.
تا زمانی که امکانات لازم و کافی جهت توسعه و ایجاد عدالت اجتماعی در مناطق محروم و روستایی ایجاد نشود نمی‌توان از سیل روز افزون افرادی که برای رسیدن به حداقل امکانات مورد نیاز زندگی، خود را به هر قیمتی به شهرهای برخوردار رسانده و غرق در منجلاب حاشیه نشینی می‌شوند، جلوگیری کرد.
با تمام این تفاسیر رفع معضل حاشیه نشینی، در تبریزی که عنوان سومین کلانشهر پرجمعیت حاشیه نشین کشور را یدک می‌کشد، برای میزبانی آبرومندانه از گردشگران احتمالی 2018 نیازی به مراتب ضروری‌تر از احداث هتل های چند ستاره و پاساژهایی پرزرق و برق است. چراکه اولین چشم اندازی که ارتفاعات کوهستان عون ابن علی به عنوان یک جاذبه‌ی توریستی به گردشگران ارائه خواهد کرد، 60 هزار سکونت گاه غیررسمی است.
شهری که بنا به اذعان مسئولانش جمعیتی در حدود نیم میلیون نفر را در وسعتی برابر با 5 هزار هکتار و به دور از ساده ترین استانداردهای شهری در خود جای داده است.
